Öğretmen adaylarının yansıtıcı düşünme becerileri: Bir eylem araştırması

Abstract

Bu çalışmada, Donald Schön'ün uygulama açısından ele aldığı yansıtıcı düşünme kavramı üzerinde durulmuştur. Bu çalışmanın amacı öğretmen adaylarının öğretmenlik uygulaması sürecinde yansıtıcı düşünme becerilerini nasıl kullandıklarını, ne gibi durumlar üzerine yansıtma yaptıklarını ortaya koymak ve bu süreçte yansıtıcı düşünme becerilerinin gelişime katkı sağlayan faktörleri belirlemektir. Çalışma kapsamında öğretmen adaylarının yansıtıcı düşünme becerilerini öğretim sürecinde nasıl kullandıkları, karşılaştıkları problemleri bu beceri yardımı ile nasıl çözebildikleri ve yansıtıcı düşünmeyi kendi düşünme süreçlerinde nasıl uyguladıkları araştırılmıştır. Tüm bunlarla bağlantılı olarak yansıtıcı düşünmenin gelişimini etkileyen faktörler ve öğretmen adaylarının ne gibi durumlar üzerinde yansıtma yaptıkları da incelenmiştir. Araştırma derinlemesine bilgi, anlayış ve perspektif sunması bakımından yorumlayıcı paradigmayı benimseyen nitel araştırma yöntemlerinden eylem araştırması desenine göre desenlenmiştir. 2013-2014 Eğitim-Öğretim Yılı Güz Döneminde Akdeniz Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Sınıf Öğretmenliği lisans programının son sınıfında "Öğretmenlik Uygulaması I" dersini alan ve gönüllü olarak araştırmaya katılmayı kabul eden altı öğretmen adayı çalışmanın araştırma grubunu oluşturmaktadır. Öğretman adayları tarafından tutulan haftalık yansıtıcı günlükler, kayıt altına alınmış yansıtıcı etkileşimler ve görüşmeler, öğretmen adaylarının uygulama derslerinin video kayıtları, uygulama ortası ve sonu algı anketleri ve akran önerileri bu çalışmanın veri toplama yöntemlerini oluşturmaktadır. Öğretmen adayları ile 10 haftalık uygulama süresi boyunca uygulama yaptıkları günün sonunda üç kişilik gruplar halinde görüşmeler yapılmış ve öğretmen adaylarından o günkü uygulamalarıyla ilgili düşüncelerini yansıtan bireysel günlükler tutmaları istenmiştir. Ayrıca süreçte birbirlerinin uygulamalarını gözlemlemeleri, değerlendirmeleri ve uygulamalarına ilişkin yapıcı önerilerde bulunmaları sağlanmıştır. Elde edilen veriler, içerik analizi tekniği ile analiz edilerek kodlar ve temalar oluşturulmuştur. Araştırma sonuçlarına göre öğretmen adayları genel anlamda öğretim uygulamalarına ilişkin yansıtma kararlarını; program geliştirmenin dört temel öğesi olan hedef, içerik, eğitim durumları ve sınama durumları olarak kategoriler altında almışlardır. Öğretmen adaylarının uygulamaları üzerinde yansıtma yaparken daha çok eğitim durumları (strateji, yöntem, teknikleri, etkinlik, materyal, öğrenci motivasyonu, sınıf atmosferi, sınıf yönetimi, zaman yönetimi, bir sonraki dersin tasarım kararları vb.) üzerine yoğunlaşarak yansıtma yapmakta oldukları sonucuna ulaşılmıştır. Uygulama süreci boyunca öğretmen adaylarının özgün öğretim ortamlarında deneyim kazanmalarının, uygulamalarına ilişkin video kayıtları kullanılmasının, akran gözlem ve önerilerinin, öğretim uygulamalarından sonra gerçekleştirilen görüşmeler sırasındaki etkileşimin, haftalık günlük tutmalarının, yansıtma kararları doğrultusunda bir sonraki ders için plan hazırlamalarının, destekleyici ortamda uzun süreli etkileşimlerinin, pedagojik formasyon bilgilerinin ve uygulama öğretmeni tarafından yapıcı yönlendirilmelerinin yansıtıcı düşünmenin gelişiminde önemli olduğu belirlenmiştir.