Antalya ili serada sebze yetiştiriciliğinde teknoloji kullanım düzeyinin ekonomik ve politik analizi

Abstract

Hızla artan dünya nüfusu ve kişi başına gelir, tarımsal ürünlerin talebini aynı oranda artırmaktadır. Artan talep, tarım sektöründe kullanılan kaynaklar üzerinde her geçen gün artan baskıyı beraberinde getirmektedir. Bu nedenle, sektörde kullanılan kaynakların marjinal verimliliğinin artırılması amacıyla teknolojinin ve yeniliğin benimsenmesi için uygulanacak politikalar büyük önem arz etmektedir. Tez araştırması sahası olarak üretim-teknoloji ilişkisinin görece belirgin ve ölçülebilmesinin mümkün olduğu sera sebze yetiştiriciliği, araştırma sektörü olarak belirlenmiştir. Yüz yüze anket yapılması amacıyla, Kumluca, Serik, Gazipaşa ve Konyaaltı ilçelerinde geleneksel topraklı cam ve polietilen ve modern topraksız polikarbon seralarda sebze üretim yapan işletmeler arasından, tabakalı tesadüfü örnekleme yöntemi ile 151 geleneksel topraklı cam ve plastik ve 18 adet modern topraksız polikarbon serada sebze üretimi yapan işletme belirlenmiştir. Neyman yöntemi ile tespit edilen işletmelerden anket vasıtasıyla elde edilen veriler yardımı ile 169 işletmede üretici demografik yapısı ve işletme özellikleri, seralarda kullanılan sera yapı ve üretim teknolojilerin envanteri çıkarılmıştır. Ayrıca homojen bir örnek elde etmek adına 169 işletmeden tek ürün domates üretimi yapan 47 topraklı cam, polietilen sera ile 18 topraksız polikarbon sera tespit edilmiştir. Belirlenen seralara ait dekara sabit ve değişken maliyet, üretim değeri, brüt kar, net kar gibi yıllık faaliyet sonuçları, dekara yatırım miktarı, geri ödeme süresi, fayda-masraf oranı, başabaş noktası, net bugünkü değer, iç karlılık oranları, "Veri Zarflama Analizi" (VZA) yöntemi ile işletmelerin devlet desteğinden yararlandığı ve yararlanmadığı durumlarda teknik etkinlikleri hesaplanmıştır. Son olarak 169 işletmenin T.C Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından örtüaltı tarıma yönelik olarak verilen teşviklerden yararlanan topraklı ve topraksız tarım işletmelerinin mevcut durum ve eğilim değerlendirmesi yapılarak araştırma bulguları tartışılmış, karşılaştırılmış ve sonuçlandırılmıştır. Yapılan analizler sonucunda, modern ve geleneksel örtüaltı sebze üretimi yapan işletmelerin yapısal olarak birbirlerinden farklı olduğu belirlenmiştir. Modern topraksız sebze işletmelerin sermaye yoğun işletmeler ve yönetim yapıları görece geleneksel işletmelerden daha planlı ve alınan kararların daha kurumsal olduğu tespit edilmiştir. Modern topraksız işletmelerin yapısal problemlerden kaynaklı sorunlarının azlığı ve bilgi ve mali sermaye yoğun işletmeler olmasından dolayı, yerel ve ulusal politikaya nüfus etme ve baskı grubu oluşturma açısından, geleneksel işletmelere göre daha baskın bir konuma sahip oldukları belirlenmiştir. Dekardan elde edilen domates üretimi açısından, modern topraksız tarım işletmeleri, geleneksel işletmelere göre yaklaşık iki kat fazla ürün almaktadır. Benzer şekilde, dekara domates üretimi için yapılan maliyetler arasında topraksız tarım işletmesi ile geleneksel cam ve polietilen sera arasında yaklaşık iki kat fark bulunmaktadır. Fakat topraksız tarım işletmelerinin domates kilogramı için aldıkları fiyat, üretimin izlenebilir olması, çeşit, ürün kalitesi, pazarlama olanaklarının güçlü olması gibi nedenlerden dolayı % 30 daha fazla olmaktadır. Net kar geleneksel cam seralarda 7.367,45 TL/da, geleneksel polietilen seralarda 3.796,66 TL/da ve modern polikarbon seralarda 16.966,5 TL/da olarak hesaplanmıştır. Topraksız tarım için uygun olan polikarbon seranın ortalama dekara inşaat yatırım maliyeti 117.000 TL, cam sera maliyetin 55.000 TL, polietilen seranın ise yaklaşık 23.000 TL olduğu, sera imalatı yapan yüz yüze firma görüşmelerinden tespit edilmiştir. Araştırma kapsamında ele alınan bu üç tip seranın finansal analizi yapıldığında, yatırımın geri ödeme süresi açısından cam sera birim yatırımın en uzun sürede (7,42 yıl), polietilen sera ise en kısa sürede finanse edildiği sera tipi (6,05 yıl) olduğu belirlenmiştir. Cam sera masraf ve karın kesiştiği nokta (başabaş noktası) için gerekli olan üretim miktarının 6.924 kg ile en az olduğu sera tipidir. Fayda-masraf oranı açısından geleneksel cam sera 1,49 ile en yüksek orana sahiptir. Net bugünkü değer (28.371,05 TL) ve iç karlılık oranı (% 25,16) bakımından topraksız polikarbon sera, cam ve polietilen seraya göre önemli bir avantaja sahiptir. Modern topraksız sera için 12 adet, topraklı sera için 11 adet değişken girdinin, fiziksel değerleri ölçeğe sabit getiri varsayımı altında VZA ile etkinlik değerlendirmesine tabi tutulmuştur. Son girdi olan diğer girdiler kaleminden, her işletmenin devletten almış olduğu destekler çıkarılarak, destek öncesi ve destek sonrası etkinlik değerleri karşılaştırılmış ve modern topraksız işletmelerin ortalama teknik etkinlik değerlerinin (0,952 ve 0,953), geleneksel işletmelerin teknik etkinlik değerlerine (0,839 ve 0,843) göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Fakat devlet desteği öncesi ve sonrası işletmelerin tamamı için hesaplanan ortalama teknik etkinlik değerlerinin her iki tip işletme için fazla değişmediği hesaplanmıştır. Son olarak bir takım şartlara bağlanan devlet desteklerinden yararlanma söz konusu olduğunda, yapısal problemi olmayan topraksız modern tarım işletmelerinin bu desteklerden oran olarak daha fazla yararlandığı tespit edilmiştir.