Sosyal hesaplar matrisi çerçevesinde turizm sektöründe talep yönlü şokların etki analizi

Abstract

Son otuz yılda, liberalleşme ve ihracata yönelik ekonomi politikalarının etkisiyle, Türkiye?de turizm sektöründe önemli gelişmeler meydana gelmiştir. Sektördeki temel gelişme 1982 yılında kabul edilen Turizm Teşvik Kanunu ile başlamış ve sağlanan teşviklerle turizme yönelik yatırımlarda artış meydana gelmiştir. Sektöre yapılan yatırımlar neticesinde hem gelen turist sayısı hem de bununla orantılı olarak turizm gelirlerinin yıldan yıla arttığı gözlenmiştir. Bu çalışmada Türkiye?de turizm sektörünün 1980 sonrası gelişimi ele alınmaktadır. Öncelikle istatistiksel olarak turizm sektörünün boyutu, gelen turist sayısı, elde edilen turizm geliri, turizm sektörünün ülkeye olan gelir, istihdam ve katma değer katkısı ile gösterilmeye çalışılmıştır. Turizm Uydu Hesapları (TUH) tablolarının yardımıyla turizm ayrı bir sektör olarak Girdi-Çıktı ve Sosyal Hesap Matrisleri (SHM) tabloları içine yerleştirilmiştir. Ekonomik faaliyetler ve kurumlar bazında 2002 yılı verileri ile Türkiye için detaylandırılmış bir SHM?nin oluşturulması için kullanılan hesap sistemleri de bu çalışmada yer bulmuştur. Oluşturulan SHM çerçevesinde gelir ve fiyat çarpan analizi ile dışsal bir şok durumunda bunun ekonomi genelindeki ilişkileri nasıl etkilediği uygulanan senaryolar ile incelenmiştir. SHM kullanılarak gelir ve fiyat değişmelerinin tahmin edilmesi, sektörel çıktıların taleplerindeki değişimlerin etkilerini değerlendirmek için gerekli olmaktadır. Turizmin ayrı bir sektör olarak gösterilmesi ile de bu sektöre yönelik senaryoların aktiviteler, hanehalkları ve faktörler arasındaki bağımlılığı bir fiyat modeli ile gösterilmesi amaçlanmaktadır. Uygulanan senaryolar transfer, açık döngü ve kapalı döngü etkilerini hesaplayarak ekonomide meydana gelen değişimleri açıklamaya çalışmaktadır. Uygulanan ilk senaryo turizm gelirlerinin yüzde 10 artması şeklindedir. Bu artışın öncelikle turizm olmak üzere diğer sektörlerdeki mal talebini, mal talebinde artış ve/veya azalış sonucunda kullanılan üretim faktörlerinin gelirlerinin ne kadar etkilediğini ve değişen faktör gelirlerine göre hanehalkı gelirlerinin ne yönde değiştiği gösterilmiştir. Bu senaryo uygulandığında bütün sektörlerdeki üretimin artış yönünde olduğu görülmüştür. Sonuçlar bu senaryonun sektörel mal talebini artırdığını, büyümeyi teşvik ettiğini göstermiştir. İşgücü ve sermaye gelirlerinin artması ilgili sektörlerdeki mal talebi artışından kaynaklanmaktadır. Fiyat çarpan analizi ile ilk olarak enerji fiyatlarında meydana gelen % 1?lik bir azalmanın başta turizm olmak üzere diğer sektörler üzerinde ne kadar etki yaptığı incelenmiştir. Buna göre senaryonun sektörel faktör fiyatlarını, hanehalkı gelirlerini ve üretim aktivite seviyelerini nasıl etkilediği incelenmiştir. Bu ilk senaryonun sonuçları, enerji fiyatlarında belirtilen oranda bir azalışın sektörel fiyatları ve aktivitelerin üretim maliyetlerini değiştirdiğini göstermektedir. Çalışmada kullanılan ikinci fiyat çarpan senaryosu ise turizmin vergilendirilmesi ile ilgilidir. Bu senaryoya göre, turizm sektöründen alınan verginin % 1 oranında azaltılmasının diğer sektörler üzerindeki fiyat etkisi incelenmiştir. Bu ikinci senaryonun sonuçlarına göre, vergi azalması sonucunda turizm mal ve hizmetlerinin fiyatı düşmekte ve bu durum turizm sektörüne olan talebin artmasına yol açmaktadır. Turizm sektörüne olan talepteki artış turizmle ilişkili olan diğer sektörlerin de talebine ve dolayısıyla bu sektörlerdeki fiyatların da artmasına yol açmıştır. İlk fiyat senaryosuyla karşılaştırıldığında bu fiyat artışı daha küçük olmuştur.