Kırsal kalkınma yatırımlarının desteklenmesi programlarının sosyal ve ekonomik yönden değerlendirilmesi: Batı Akdeniz Bölgesi örneği

Abstract

Bu çalışmada Türkiye genelinde uygulanan Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı (KKYDP) kapsamında Antalya, Burdur ve Isparta illerinin içinde bulunduğu Batı Akdeniz Bölgesi'nde söz konusu programdan yararlanan üreticilerin tutum ve davranışları, programdan yararlanmalarında etkili olan faktörler, işletmelerin sosyo-ekonomik, demografik, davranışsal profilleri, işletmelerin faydalarını en üst düzeye çıkaran optimum politika araç ve bileşenleri, işletmelerin programa yönelik tutumları, beklentileri, olası sorunlarının araştırılması amaçlanmıştır.Sanayileşme ile birlikte dünyada ekonomik alanda büyük değişiklikler yaşanmış, kentsel alanlar, kalkınmanın ve gelişmenin odak noktaları olduğu kabul edilmiştir. Bunun sonucunda kentsel alana verilen önem artmış, kırsal alan göz ardı edilmiş, bölgesel dengesizlikler ortaya çıkmıştır. Ancak birçok ülkede son yıllarda kentsel ve kırsal alanların bir bütün olduğu, toplumsal kalkınma için bölgeler arasında ayrımın yapılamayacağı düşüncesi kabul görmeye başlamıştır.Türkiye'de kırsal kalkınma çalışmaları Cumhuriyetin ilk yıllarında başlamış daha sonraları planlı dönemle birlikte kırsal alan için gerekli altyapı ve diğer devlet hizmetlerinin etkin bir şekilde sürdürülebilmesi amacıyla çeşitli çalışmalar, stratejiler, projeler ve programlar geliştirilmiştir. Bunlardan birisi de 2006 yılında yürürlüğe giren KKYDP'dır. Program ile kırsal alanda gelir düzeyinin yükseltilmesi, tarımsal üretim ve tarımsal sanayi entegrasyonunun sağlanması, gıda güvenliğinin güçlendirilmesi, kırsal alanda alternatif gelir kaynaklarının yaratılması amaçlanmaktadır. Programda ekonomik faaliyetlere ve altyapıyı iyileştirmeye yönelik yatırımlara destek verilmektedir. Program, il bazında yapılan bir uygulama olması nedeniyle Türkiye'de ilktir.Çalışmada araştırma alanı, Antalya, Burdur ve Isparta illerini kapsayan Batı Akdeniz Bölgesi seçilmiş ve bölgede KKYDP'ndan yararlanan toplam 96 adet işletme ile yüz yüze görüşmeye dayalı anket uygulaması gerçekleştirilmiştir.Bu çalışmada öncelikle bölgedeki işletmeleri tanımlayıcı özellikleri ortaya konulmuştur. Çalışmanın ekonomik analiz kısmı ise üç aşamalı olarak gerçekleştirilmiş olup işletmelerin KKYDP'nı tercihinde etkili olan faktörlerin belirlenmesi, işletmeleri yatırıma yönlendiren etkenlerin neler olduğunun ortaya konulması için Faktör Analizi, işletmelere maksimum faydayı sağlayacak optimum kırsal kalkınma politika seti ile üreticilerin tarım politikası kararları ile ilgili özelliklerinin etki derecelerinin belirlenmesi için Conjoint Analizi ve programdan yararlanma düzeylerine göre üreticilerin gruplara ayrılması ve her bir alt grubun profilinin ortaya çıkarılması amacıyla Cluster Analizi uygulanmıştır. Yapılan analizlerle hibe desteğinden yararlanan işletmelerin ileriki dönemlerde verilecek desteklerden yararlanma nedenleri, şekilleri ve hangi işletme tipinin hangi desteklemeyi tercih ettikleri ortaya konulmuştur.Araştırmada Faktör Analizinde programdan yararlanan işletmelerin bu destekten yararlanmasında etkili olan 12 adet değişken 3 faktörde birleştirilmiş olup bu faktörler ?desteğin bölgeye uygunluğu ve destek hakkında bilgi sahibi olma?, ?desteğin istihdam olanağı? ve ?desteğin çevreye duyarlılığı? şeklindedir. Conjoint Analizinde, bireylerin tarımsal destekleri tercih etmelerinde etkili olabilecek 5 temel faktör; destekleme şekli, destekleme miktarı (oranı), destekleme alanı, yatırım süresi ve vergi muafiyeti olarak belirlenmiştir. Bireylerin destekleme tercihinde en önemli faktörün "destekleme alanı" olduğu ortaya çıkmıştır. Destekleme alanının destekten yararlanma kararındaki etki derecesi %38.23, bunu "yatırım süresi" (%16.25), "destekleme şekli" (%15.57), "vergi muafiyeti" (%15.42) ve "destekleme miktarı" (%14.53) izlemektedir. Kümeleme analizinde ise program desteklerinden yararlanan işletmeler 2 kümede tanımlanmış ve 1. kümede yer alan bireyler toplam kitlenin %54'ünü ve 2. kümede yer alanlar toplam kitlenin %43'ünü tanımlayacak şekilde bulunmuştur.Bu çalışmada, elde edilen sonuçlar doğrultusunda kırsal alana yapılacak desteklemelerde, işletmelerin destekleme programının ne tür özelliklerinden dolayı seçtikleri, işletmelerin hangi özelliklerine göre destekten yararlandığı ve işletmelerin toplam faydasını maksimum yapan destekleme kombinasyonunun neler olduğu Batı Akdeniz Bölgesi'nde KKYDP'ndan yararlanan işletmeler örneği üzerinden gerçekleştirilmiştir.