Osmanlı İmparatorluğunda bir ayanlık örneği Yılanlıoğulları

Abstract

Âyânlar veya hanedanlar denen yerel aileler, Osmanlı İmparatorluğunun, taşradamerkezû otoritesinin kaybından sonra 17. yüzyılın sonlarından itibaren etkili olmayabaşladılar. Bir taraftan devletin savaş alanlarında ihtiyacı olan askeri toplarlarken diğertaraftan iltizam sistemi ile mültezimliği aynı zamanda taşrada mütesellimliği de ele geçirdiler.Mütesellimlik makamı sayesinde hem idarecilik yapmakta hem de vergileri toplamaktaydılar.Böylece sahip oldukları askerû, idarû, malû görevlerle taşradaki nüfuzlarını pekiştirdiler.Taşrada, yerel güçlerden biri olup; 18. yüzyılın ikinci yarısından 19. yüzyılın ikinciyarısına kadar Hamid sancağı içerisinde etkisini sürdüren aile Yılanlıoğulları olmuştur. Butezde; arşiv belgelerine dayanarak, Yılanlıoğullarının, Hamid sancağında ve kısmen de olsaetraftaki sancaklarda yürüttükleri idarû, malû, askerû görevleri yanında eşkıyalıkları, devlet vehalk ile olan ilişkileri ortaya konulmaya çalışılmıştır. İncelenen dönemde Yılanlı köyündençıkmış bir ailenin; uzunca bir süre Hamid sancağının kaderine hakim oluşları ve bölgedesebep oldukları sosyo-ekonomik huzursuzluklar gözler önüne serilmeye çalışılmıştır. Bölgedeetkili olan Yılanlıoğlu ailesi üyelerinin; asker toplayarak orduya katılmaları, bölgede çıkmışolan isyan üzerine görevlendirilmeleri ve Hamid sancağı çevresinde yer alan yerel güçunsurlarıyla mücadeleleri, isyanları yanısıra merkezin bunlar hakkındaki tutumu ve merkezinaldığı tedbirler yanında zimmetlerine geçirdikleri malların ne kadar büyük meblağlartuttuğunu görmek mümkündür. Bu dönemde devlet, eşkıya ve halk ilişkileriyle ilgili önemlibulgular ortaya çıkarılmıştır.Yılanlıoğlu ailesi üyelerinin, devlet hizmetinde görev almaları yanında büyükçoğunluğu isyan ve eşkıyalık sonunda idam edilerek ortadan kaldırılmışlardır.Yılanlıoğullarının bölgedeki nüfuzları 19. yüzyılın başlarında kırılmış olmasına rağmenYılanlıoğlu Şeyh Ali'nin 19. yüzyılın ikinci yarısına kadar Hamid sancağı içerisinde etkiliolduğu görülür. Şeyh Ali, devlet hizmeti yanında, zaman zaman isyan etmekle birlikteYılanlıoğlu ailesi üyeleri arasında sosyal alanda hizmette bulunan tek üyedir. Yılanlıoğullarısoyundan gelmesine rağmen milli mücadele hareketi döneminde Isparta yöresinden topladığıkuvvetlerle batı cephesinde savaşıp, yararlılık gösteren Hafız İbrahim Demiralay'dır.Demiralay, TBMM'nin açılışından itibaren altı dönem boyunca Isparta milletvekilliğiyapmıştır. Yılanlıoğlu ailesi içerisinde daha öncekilerin aksine vatanseverliğiyle tanınmıştır.Günümüzde ise Isparta yöresinde Yılanlıoğullarından kalan olmamış, böylece bu ailede tarihisüreç içerisindeki ömrünü tamamlamıştır.