Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası

Abstract

Bu araştırmada, Cumhuriyet tarihinin ilk muhalefet fırkası olma özelliğine sahip olan?Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası? ele alınmıştır. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nınkuruluşundan önceki ve sonraki dönemlerin siyasi, iktisadi, sosyal şartları dikkate alınarak,fırkanın neden, nasıl ve kimler tarafından kurulmuş olduğu, kurucularının görüşleri, nihaihedefleri, cumhuriyete inançlarında samimi olup, olmadıkları belirlenmeye çalışılmıştır.Bu hususları belirlememizde, fırkanın programı, nizamnâmesi, kurucularının,düşünce ve tavırlarını yansıtan, ?TBMM Zabıt Ceridelerinde? yer alan söylevleri,eleştirileri, tezkireleri bize yol gösterici olmuştur. Ayrıca Cumhuriyete giden süreçte,Cumhuriyet'in ilânında ve sonrasında, yapmış olduğu köklü devrimlerle, ülke kaderinibelirleyen Mustafa Kemal Atatürk'ün, tarihi gerçekleştiren ve yazan bir devlet adamı, birkomutan olarak kaleme almış olduğu ?Nutuk? adlı eseri de, bu fırkanın kurucuları ve siyasikimlikleri hakkında bize ışık tutmuştur.Fırkanın, Kazım Karabekir Paşa, Rauf Bey (Orbay), Refet Bey (Bele), Ali Fuat Bey(Cebesoy), Doktor Adnan (Adıvar) gibi ünlü kurucularının ?saltanat ve hilâfet? yanlısıtavırları, Cumhuriyet Halk Fırkası iktidarından farklı görüşleri yansıtan fırka programları,bilhassa ?fırka dini düşünce ve inanca saygılıdır? diyen, en çok tartışma yaratan altıncımaddesi, fırka kurulduktan kısa bir süre sonra, ülke içinde eski şeriat düzeninden,hilâfetten yana olan kişileri, cumhuriyet rejimine karşı olanları cesaretlendirmiş veCumhuriyet karşıtı önemli bir isyan olan ?Şeyh Sait İsyanı? patlak vermiştir.Gittikçe genişleyen ve tehlike arz eden bu isyanla birlikte, isyanı bastırabilmek veülkede huzuru, düzeni, emniyeti sağlayabilmek üzere, iktidar olağanüstü önlemler almakzorunda kalmış, o döneme damgasını vuran ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın dakapatılmasına vesile olan ?Takrir-i Sükûn Yasası'nın? çıkartılması zorunlu olmuştur. Buyasanın uygulanabilmesi için ?İstiklâl Mahkemeleri? kurulmuş, isyancılar ve bu isyandarolü olanlar yargılanmış ve cezalandırılmışlardır. Fırka'nın isyanla ilgisi görülen üyeleri desorgulanmış ve suçu sabit olanlar cezalandırılmıştır. İstiklâl Mahkemelerinin fırka ile ilgilitespitleri iktidara ve meclise bildirilmiştir. Cumhuriyet rejimi yerine oturmadan, halktarafından anlaşılamadan ve daha bir çok iç ve dış tehlike mevcutken, kısacası zaman vezemin şartları müsait olmadan kurulan bu ilk muhalefet fırkası, genç cumhuriyete zararverdiği gerekçesi ile 3 Haziran 1341 (1925) tarihinde, Bakanlar Kurulu Kararı ilekapatılmıştır.