Kutadgu Bilig metaforları

Abstract

Bu çalışmada Tarihî Türk dili döneminin en önemli eserlerinden biri olan Kutadgu Bilig'de "Varlık Zinciri Metaforları" ve "Olay Yapısı Metaforları" tanıklanmıştır. Varlık Zinciri Metaforları "Temel Varlık Zinciri Metaforları" ve "Yaygın Varlık Zinciri Metaforları" olmak üzere iki sınıfa ayrılmaktadır. Temel Varlık Zinciri Metaforları, varlık hiyerarşilerinin birbirleri arasındaki nitelik aktarımlarıdır. Yaygın Varlık Zinciri Metaforları varlık hiyerarşisi üzerinde yer alan kozmoloji, yönetim/ siyaset/ politika, inanç/din, felsefe, iletişim, zaman gibi soyut sistemlerin çeşitli imaj şemalar ve kaynak alanlarda bulunan insan ve diğer varlıklar tarafından metaforik kavramlaştırmaları ve gösterimleridir. Varlık Zinciri Metaforları (Temel ve Yaygın) aynı zamanda kavramsal olarak, Temel Metafor, GENEL ÖZELDİR Metaforu, Tekli Benzerlik Metaforları, Kök Metaforları, Kültürel Metaforlar ve Tarihsel Metaforlar şeklinde de adlandırılmaktadır. Olay Yapısı metaforları ise kaynak alan durumunda yer alan hareketlerin, eylemlerin ve güçlerin hedef alanda bulunan olay, durum ve nedenleri kavramlaştırmasını içermektedir. Olay yapısı metaforları da Kutadgu Bilig'de yönetim/siyaset/politika, inanç/din, felsefe, iletişim, zaman, duygu gibi gibi soyut sistemlerin metaforik gösterimlerinde işlevsel bir semantik araçtır. Olay Yapısı Metaforları Varlık Zinciri metaforları gibi hiyerarşik özellikler içermektedir. Varlık Zinciri metaforları ve Olay Yapısı metaforlarında önemli olan bir diğer konu da imaj şema ve hiyerarşik yapılardır. İmaj şemalar metaforikal kaynak alanların meydana gelmesinin yanında aynı zamanda değişmezlik ilkesine ve metaforun anlamsal odağının oluşmasında da etkendir. Metafor yapısının kaynak ve hedef alanlarının ait olduğu kavram alanları arasındaki ilişkiyi ise hiyerarşik yapı oluşturmaktadır. Kutadgu Bilig'in metaforik ifadeler yanında imaj şematik yapılar açısından da zengin bir eser olduğu görülmüştür. Kutadgu Bilig'de, Varlık Zinciri Metaforları ve Olay Yapısı Metaforları aracılığıyla pek çok metaforik ifade tanıklanmıştır. Bunun nedeni ilk olarak metnin hacmine bağlamakla birlikte ikinci olarak da dönemin dil, kültür, iletişim anlayışına ve Hâcib'in kültürel hafıza, estetik inşa bilgisine ve okuruna bilgiyi aktarma niyetine/ isteğine bağlanabilir. Kutadgu Bilig'de yer alan bu metaforların devlet/ toplum felsefesi, tabiat felsefesi ve inanç felsefesine hizmet etmesinin yanında sosyolojik ve psikolojik temelleri vardır. Hâcib, ilk olarak soyut yönetim kavramlarını, inanç kavramlarını, felsefi kavramlarını, zaman, duygu, ahlâk, ölçü soyut kavramlarını bilinçli bir şekilde varlık hiyerarşisi içerisinde yer alan insan ontolojisi ve Türk etnisitesinin temellerini oluşturan mitolojik kavramlar ve doğa ile anlatmıştır. İkinci olarak günlük yaşantılardaki eylemler aracılığı ile karmaşık bir sistem olan yönetim, inanç ve iletişim gibi alanlarda duygu ve zihinsel kavramlar olmak üzere pek çok soyut ifadeyi metaforik olarak ifade etmiştir. Bu da olay yapısı metaforlarının önemli bir yönüdür. Kutadgu Bilig ile ilgili yapılmış her çalışma çok değerlidir. Bu çalışmanın amacı ise var olan çalışmalara katkı sağlamaktır. İlgili tez çalışması, Kutadgu Bilig metninin bütün söz varlığı üzerine yapılmış bir metafor çalışmasıdır. Tarihi/modern, yerli/yabancı metafor literatür taramaları ile birlikte çalışmada bulunan devlet, toplum, inanç felsefelerine hizmet eden her bir metaforun ileriki yıllarda müstakil birer çalışma konusu ve alanı olacaktır.