Antalya'da sanayileşme süreci ve mekansal etkileri: Antalya Dokuma Fabrikası yerleşkesi örneği

Abstract

Endüstrileşme ve modernleşme, birbiriyle etkileşim içerisinde eş zamanlı olarak gerçekleşmiş ve sosyal, ekonomik ve fiziksel çevrede köklü değişikliklere neden olmuş kavramlardır. 1800'lü yılların ortasından itibaren Batı'dan başlayarak dünyayı etkisine almış, Osmanlı Devleti'nin parçalanmasında ve Türk topraklarında yeni bir ulus devletin kurulmasında belirleyici olmuşlardır. Erken Cumhuriyet Dönemi'nde Batı'nın çağdaşlık seviyesine ulaşma idealiyle, kentsel ve mimari araçlar yoluyla ülkenin bütününde mekânsal yenilenme hareketi gerçekleşmiştir. Bu kapsamda Ankara başta olmak üzere Anadolu'nun kentleri ve modern bireyler devlet eliyle yeniden üretilmeye çalışılmıştır. Cumhuriyet Dönemi modernleşmesinin mekânsal etkilerini üç ana başlık altında incelemek mümkündür. Bunlardan ilkini yeni kurumsal örgütlenme ve kamusal gereksinimler neticesinde oluşturulan kamusal mekân modelleri oluşturur. İkincisi, insanların yanında su, elektrik, haber ve bilginin dolaşımının sağlanması amacıyla inşa edilen ulaşım ve iletişim ağlarıdır. Üçüncüsü de, modern toplumdaki kullanıcı için üretilen konut yapılarıdır. Yeni üretilen kamusal mekân modelleri içerisinde yer alan endüstri yerleşkeleri, sahip oldukları rasyonel plan şemaları ve üretim birimlerinin yanında barınma, eğitim, spor, sosyal ve kültürel faaliyetler gibi çalışanların bütün ihtiyaçlarını karşılayan mekânları içeren bütüncül planlama anlayışlarıyla dönemin modernleşme ve endüstrileşme sürecinin en etkin araçlarıdır. Antalya kenti periferide kalması nedeniyle Cumhuriyet Dönemi endüstrileşme ve modernleşme politikalarından gecikmeli olarak etkilenmiştir. Bu tez çalışmasında Antalya'daki endüstrileşme süreci Cumhuriyet Dönemi modernleşmesi ve endüstrileşmesi bağlamında irdelenerek, 1950'lerde kurulan Antalya Pamuklu Dokuma Fabrikası yerleşkesinin özgün değerlerinin ve mekânsal etkilerinin ortaya çıkarılması ve bu değerlerin sürdürülebilmesi için temel oluşturulması amaçlanmıştır. Ayrıca tez kapsamında kentte Geç Osmanlı Dönemi ile 1980 tarihleri arasında inşa edilen endüstri yapıları tespit edilerek günümüzde var olmayan veya yok olma tehlikesi bulunan yapıların belgelenmesi sağlanmıştır.