Karaiğdemir baraj gölü (Tekirdağ) çevresindeki kömürlü birimlerin ana-eser element zenginleşmeleri ve bunların çevre sağlığı açısından etkileri

Abstract

Ülkemizde Trakya Bölgesi, kömür ve doğalgaz açısından önemli rezerve sahip olması nedeniyle birçok araştırmanın odağı olmuştur. Bu çalışmanın inceleme alanı da Trakya Havzası'nda yer alan, Tekirdağ ili Malkara ilçesi Karaiğdemir Baraj Gölü dolaylarıdır. Bu bölgede Oligosen yaşlı, gri-yeşil renkli kiltaşı, kumtaşı, çakıltaşı, tüf ardalanmasından oluşan ve bunlar arasında linyit barındıran Danişmen Formasyonu mostra vermektedir. Kömürlerin yapısında organik içeriğin yanısıra inorganik elementler de bulunmaktadır. Bu elementlerden bazılarının çok az miktarları bile çevre ve insan sağlığı üzerinde onarılamaz sorunlara yol açabilmektedir. Bu çalışmada, inceleme alanındaki kömür ve kömürlü birimlerden alınan örneklerinin ana-eser element analizleri yaptırılarak ana-eser element zenginleşmeleri belirlenmiştir. Her bir örnek için elde edilen ortalama element konsantrasyonları Üst Kıtasal Kabuk, Türkiye, ABD, Çin ve Dünya kömürlerinin ortalama değerleriyle karşılaştırılıp Dünya Kömür ortalamalarına göre sınır değerler üzerinde bulunan elementlerin tespiti yapılarak bunların çevre ve insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri ortaya konmuştur. Ayrıca istatistiksel analizler yardımıyla pearson korelasyon katsayısı hesaplanarak korelasyon matrisleri oluşturularak elementlerin birbiriyle olan ilişkileri ortaya konmuş ve XRD tüm kaya ve detay kil analizleri yardımıyla ortamsal kökeni hakkında çıkarımlar yapılmıştır. Ana-eser element analizlerine göre çalışma alanındaki kömür ve kömürlü birimlerden alınan örneklerde Dünya kömür ortalamaları baz alındığında sınır değerler üzerinde kalan ana elementler Al, Fe, Mg, Ca, Na, K, Ti, Mn; eser elementler ise Ba, Ni, Sc, Be, Co, Cs, Ga, Hf, Nb, Rb, Sn, Sr, Ta, Th, V, W, Zr, Y, La, Ce, Pr, Nd, Sm, Eu, Gd, Tb, Dy, Ho, Er, Yb, Lu, Cu, Pb, Zn, Ni olarak gözlemlenmiştir. Bu elementler çevresel açıdan değerlendirildiğinde Mn, Ni, Pb, Be, V, Cu, Th, Zn, Ba, Co, Sn, Ti elementlerinin çevre ve canlı sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri olduğu sonucuna ulaşılmıştır. XRD tüm kaya ve kil analizleri sonucunda tespit edilen mineraller kuvars, kalsit, dolomit, feldispat, pirit, mika, klorit ve kil mineralleridir. Kil analizlerine bakıldığında ise smektit, illit, kaolinit ve klorit minerallerinin varlığı tespit edilmiştir. Baskın kil minerallerinin smektit, illit ve klorit olduğu tespit edilmiştir. Smektitin diğer kil minerallerine göre daha bol bulunması kömürlerin olgunlaşmasının tam olarak gerçekleşmediğini göstermektedir. Kaolinit mineralinin sadece bir örnekte bulunması ise muhtemelen taşınma sonucunda geldiğinin göstergesidir.