Özet:
Dünyada 224 cins ve yaklaşık 5.600 türle temsil edilen en geniş çiçekli bitki familyalarından birisi olan Lamiaceae familyası için önemli bir gen merkezi olan ülkemizde, bu familya toplam 45 cins, 565 tür ve 765 takson ile temsil edilmektedir. Lamiaceae familyasında yer alan ve 150'den fazla tür içeren Sideritis cinsi dünyada özellikle Akdeniz havzasında yayılış göstermektedir. Türkiye'de ise 36'sı endemik olan 55 tür ve tür altı seviyede takson ile temsil edilmektedir. Bu çalışmada morfolojik anahtarlar kullanılarak Sideritis cinsine ait bazı türlerin taksonomik olarak belirlenmesinde karşılaşılan zorluklar göz önünde tutularak DNA dizi analizi yöntemiyle genetik ilişkiler belirlenmeye çalışılmıştır. Antalya ilinde doğal olarak yayılış gösteren Sideritis cinsine ait 17 takson 34 lokasyondan örneklenmiş, her lokasyon üç genotiple temsil edilmiştir. Genotiplerden DNA analizleri için yaprak örneği alınmış, bitkinin kalan kısmı ise uçucu yağ analizlerinde kullanılmıştır. Ayrıca çok yıllık bazı türlerde uçucu yağ analizleri dışında toplam fenolik madde analizleri de yapılmıştır. DNA dizi analizleri için kloroplast (trnT ve trnL) ve nüklear ribozomal gen (5.8 S) primerleri kullanılmıştır. Bu gen bölgeleri sekanslanarak türler arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Elde edilen sonuçlara göre kloroplast primerleri ile seksiyon düzeyinde başarılı bir ayırım yapılmıştır. Ancak türler düzeyindeki ayırımda başarı sağlanamamıştır. Bu nedenle Sideritis türlerinde taksonomik sorunların aşılmasına yönelik olarak daha kesin sonuçların elde edilmesi için daha çok sayıda primerle çalışılarak daha fazla gen bölgesinin karşılaştırılması gerektiği sonucuna varılmıştır.Sideritis türlerinin uçucu yağ verimi %0.0-0.3 aralığında bulunmuştur. En yüksek değer S. congesta türünün Akseki lokasyonundan (%0.3) elde edilmiştir. İkisi tek yıllık olan 10 populasyon ve 12 genotipe ait toplam 22 adet uçucu yağ örneğinin içerik analizleri sonuçlarına göre toplam 55 bileşik tanımlanmıştır. Bu bileşiklerden ß-pinen, ?-pinen, limonen, linalol, karyofilen oksit, germakren-D ve ?-kadinen bileşikleri hem miktar hem de tanımlandığı örnek sayısı bakımından öne çıkan bileşikler olarak dikkat çekmiştir. Çok yıllık Sideritis türleri arasından seçilen 14 türde toplam fenolik madde miktarları gallik asit eşdeğeri cinsinden belirlenmiştir. Bu türlere ait toplam fenolik madde miktarları 27.5-68.9 mg GAE/g aralığında değişmiştir. En yüksek değer (68.9 mg GAE/g) Akdeniz Üniversitesi yerleşkesinden örneklenen S. stricta taksonunda, en düşük değer (27.5 mg GAE/g) ise Kemer lokasyonundan örneklenen S. albiflora taksonunda tespit edilmiştir.
