Endemik Campanula aktascii Aytaç & H. Duman ve Campanula yaltirikii H. Duman’nin biyo-ekolojisi ve koruma biyolojisi

Abstract

Son yıllarda küresel iklim değişikliği, bilinçsiz alan kullanımı, bilinçsiz tarım uygulamaları ve otlatma baskısı biyoçeşitlilik kaybına sebep olmaktadır. Bu nedenle biyoçeşitliliğin belirlenmesi ve kayıpların gözlenerek önlem alınması büyük önem taşımaktadır. Türkiye florasında toplam 139 takson ile temsil edilmekte olan Campanula L. cinsi %50'den fazla endemizm oranı ile en yüksek endemik takson içeren cinsler arasındadır. Bu çalışmada, CR tehlike kategorisindeki Campanula aktascii Aytaç & H. Duman ve Campanula yaltirikii H. Duman türlerinin anatomik, morfolojik, palinolojik ve üreme biyolojisi özelliklerinin ekolojik-biyolojik faktörlerle olan ilişkileri araştırılmıştır. Bunların yanı sıra, türlerin ekolojik niş modellemeleri yapılarak potansiyel yayılış alanları haritalanmış ve küresel iklim değişikliğinden tür yayılışlarının nasıl etkileneceği belirlenmiştir. Ayrıca bu türlere ait doğal populasyonlar için olası tehditler tespit edilmiş, tehditlerin bertarafına yönelik önerilerde bulunulmuş ve IUCN kategorileri güncellenmiştir. Elde edilen sonuçlara göre dar yayılışlı olan iki türünde populasyon yoğunlukları azalan bir eğilim göstermektedir. C. aktascii türü toplamda 60,70 km2'lik bir alanı kapsayan yayılışa sahipken, C. yaltirikii ise 0,80 km2'lik alanda göstermektedir. C. aktascii'nin IUCN kategorisi CR - B1ab(ii, iii, v) c(iv); C. yaltirikii'nin tehlike kateorisi CR - B1ab(v)+2ab(iii, v) olarak belirlenmiştir. Her iki türde de protandri görülmektedir, çiçeği ilk evresinde erkek sonraki evrede dişidir. Otogami görülmez, tozlaşmak için bir polinatöre ihtiyaç duyarlar. Polen canlılığı C. aktascii'nin erkek çiçek evresinde % 94,17, dişi çiçek evresinde % 85,59, C. yaltirikii'nin erkek çiçek evresinde % 61,50, dişi çiçek evresinde % 76,78 olarak hesaplanmıştır. Her iki türünde stigmaları çiçeğin iki evresinde de canlıdır. C. yaltirikii tohumlarında çimlenme engeli bulunmaktadır, C. aktascii'de böyle bir sorun görülmemiştir. Türleri tehdit eden faktörler aşırı otlatma, alan kullanımı gibi antropojenik etkilerdir. İklim değişikliği sonucunda türlerin habitatlarının bir kısmında değişim olacağı öngörülmüştür. Eğer türler bulundukları alanlarda iyi bir şekilde korunmaz ve gelecekte kendileri için uygun olan habitatlara göç etmeyi başaramazlarsa yok oluş kaçınılmaz olacaktır. Çalışmamızdan elde edilen veriler ışığında türlerin korunması adına önerilerde bulunulmuştur.