İmam Kuşeyri ve Eş’arilik savunusu

Abstract

Bu çalışmanın amacı, tarihte İkinci Mihne olarak adlandırılan uygulamalara karşı çıkan İmam Kuşeyrî'yi ve onun Eş'arîliği savunma tarzını incelemektir. Siyasî birtakım saiklerle uygulamaya konulan İkinci Mihne, 445-1053/455-1063 yılları arasında Nîşâbur'da ortaya çıkmıştır. Selçuklu hükümdârı Tuğrul Bey'in veziri Kündürî'nin öncülük ettiği bu olayda İmam Eş'arî'ye bazı sözler nispet edilmiştir. Eş'arî mezhebine mensup âlimlerin ders halkaları dağıtılmış ve eğitim faaliyetleri durdurulmak istenmiştir. Bunun yanında uygulamalara karşı koymak isteyen âlimler ise ya hapsedilmiş ya da sürgün edilmiştir. Tasavvuf, tefsir, akâid, hadis vb. sahalarda eserler telif eden çok yönlü bir âlim olan Abdulkerim Kuşeyrî, yazdığı Şikâyetü Ehli's-Sünne bi hikâyeti mâ nâlehum mine'l-Mihne başlıklı risalesi ile İkinci Mihne sürecinde yapılan uygulamalara tepki göstermiştir. Eş'arîliği savunmayı amaçlayan İmam Kuşeyrî, söz konusu risalede, İmam Eş'arî'ye atfedilen sözlerin ona ait olmadığını ispatlamaya gayret etmiştir. İmam Eş'arî'nin ve Eş'ariyye'nin temel görüşlerini açıklarken hem naklî hem de aklî deliller ile istidlallerde bulunmuştur.