İstanbul metropolündeki atmosferik polibromlu difenil eter (PBDE) düzeylerinin incelenmesi

Abstract

Kalıcı organik kirleticiler (KOK) doğada uzun süre bozunmadan kalabilen veya çok yavaş bozunan ve canlılar üzerinde toksik etkileri olan kimyasal maddelerdir. Polibromlu difenil eterler (PBDE); tüketici ürünlerinin yangına/tutuşmaya dayanıklılığını arttırmak amacı ile alev geciktirici olarak kullanılan kimyasallardır. Bu çalışma kapsamında ticari karışımlarının kullanımı ve üretimi 2009 yılında Stockholm Sözleşmesi kapsamında yasaklanan PBDE bileşiklerinin İstanbul dış ortam havasındaki seviyeleri araştırılmıştır. Bu amaçla, yüksek hacimli aktif hava örnekleme cihazı ile İstanbul'da yer alan kentsel (Beşiktaş) ve kırsal (Beykoz) bir alınan gaz faz ve partikül faz hava örnekleri laboratuvar şartlarında ekstraksiyon deriştirme işlemi ve temizleme işlemlerinden geçirildikten sonra GC-MS ile toplam 14 PBDE kongeneri analiz edilmiştir. Analizler sonucunda kentsel alanda gaz ve partikül fazdaki Σ14 PBDE bileşiğinin konsantrasyon değerleri tayin sınırı ile 59,8 pg/m3 aralığında iken bu değerler kırsal alan için 2,55-70,4 pg/m3 aralığında değişmektedir. Gaz fazda partikül faza oranla PBDE bileşiklerinin daha baskın olmakla birlikte her iki alanın da muhtemel kirletici kaynaklardan benzer şekilde etkilendiği gözlenmiştir. Çalışma sonuçları, İstanbul ilinde "kırsal" alan olarak nitelendirilen bir bölgede dahi kentsel bir alanda gözlenen PBDE kimyasallarına benzer profil ve seviyelerde rastlanabildiğini, bu da ateşe mukavemeti artırmak amacı ile tüketici ürünleri bünyesine eklenen bu kimyasalların tüketiciler tarafından kullanıldıkları her alanda belirlenebilir düzeylere erişebildiğini göstermektedir. İstanbul'da belirlenen PBDE seviyeleri dünyanın farklı metropollerinde yapılan çalışmalarda belirlenen kirletici seviyelerine göre daha düşüktür. Çalışma, İstanbul ilinde PBDE'ler üzerine yapılan ilk çalışma olup, bundan sonra İstanbul ilinde veya ülkemizin diğer bölgelerinde kentsel ve kırsal alanlarda yapılacak olan çalışmalar için öncü nitelikte olması ve bir altlık oluşturması bakımından önemlidir.