Arykanda akropolisi kutsal alanları ve kültleri

Abstract

"Arykanda Akropolisi Kutsal Alanları ve Kültleri" başlıklı bu tez çalışmasının amacı, akropoliste yer alan kutsal alanların yapısal özelliklerinin tespit edilmesi, tanımlarının yapılması ve sonrasında kültleriyle birlikte değerlendirilmesidir. Tez çalışmasının odak noktasını, akropolisteki Helios Tapınağı ve Sebasteion olarak adlandırılan kutsal alan ve kültleri oluşturmaktadır. Çalışmada, bu yapıların planları ve mimari özellikleri yapı evreleriyle tespit edilmiş, her iki yapının buluntular doğrultusunda kültleriyle ilgili değerlendirmeleri yapılmıştır. Çalışmada ayrıca akropolis genelinde ele geçen kültsel içerikli küçük buluntular alandaki Ticaret Agorası, Bouleuterion, Prytaneion, konutlar ve Gözetleme Kulesi gibi yapılarla ilişkilendirilmiş böylece farklı inanç ve tapınım biçimleri açığa çıkarılmıştır. Üç ana başlık ve katalogdan oluşan çalışmanın birinci ana başlığında Arykanda Kenti'nin tarihçesi ve kentsel gelişim sürecinde Arykanda kutsal alanları kültleriyle tanıtılmıştır. İkinci ana başlıkta akropolisteki kutsal alanlar üzerine yoğunlaşılmış, Helios Tapınağı kutsal alanı ve Sebasteion'un mimari özellikleri, yapı evreleriyle ve buluntularıyla anlatılarak kültleriyle birlikte değerlendirilmiştir. Ayrıca bu başlık altında akropolisteki Ticaret Agorası, Prytaneion, Bouleuterion, konutlar ve Gözetleme Kulesi'nin de mimarisi ve kültsel bağlantılarına kısaca değinilmiştir. Tez çalışmasının üçüncü ana başlığını epigrafik, nümismatik ve arkeolojik verilerle kentte varlığı saptanan ve özellikle akropolisteki kutsal alanlarla ilişkilendirilen kültler oluşturmaktadır. Ana başlığı oluşturan kült bölümünde ilk olarak Helios Tapınağı ile ilişkilendirilen güneş tanrısı Helios ayrıntılı olarak ele alınmıştır. İkinci olarak Helios ile bağlantılı olarak Apollon anlatılmış; bu bölümde özellikle Helios-Apollon synkretizm ilişkisi değerlendirilmiştir. Ayrıca Asklepios ve Hygieia'ya da Helios ile ve tapınakla bağlantılı olabileceği varsayılarak kısaca değinilmiştir. Dördüncü olarak Sebasteion ile ilişkilendirilen İmparator Kültü, Ticaret Agorası ile bağlantılı Hermes, Mısır tanrıları ve konutlarla bağlantılı olduğu düşünülen Artemis'e yer verilmiştir. Bu çalışmada, Helios Tapınağı'nın Vitruvius tarafından tanımlanan modüler sistem hesaplamalarıyla eustylos düzeninde yapıldığı ve templum in antis planlı Dor düzeninde bir cepheye sahip olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca yapının MÖ IV. yy sonu veya MÖ III. yy başlarında inşa edildiği, MS 141 yılında meydana gelen deprem nedeniyle onarılamayacak şekilde hasar gördüğü tespit edilmiştir. Helios Tapınağı'nda Hellenistik Dönem'den itibaren Helios ve Apollon'un, tapınakta ele geçen buluntulara dayanarak da Roma İmparatorluk Dönemi'nde Helios'un Asklepios ve Hygieia ile birlikte ortak bir tapınıma sahip oldukları anlaşılmıştır. Helios Tapınağı'nın onarılamayacak şekilde hasar görmesinden sonra (MS II. yy sonlarında) kentin en yüksek noktasına, peristyl avlulu, templum in antis planlı, beşik tonoz örtülü kült mekânına sahip bir kutsal yapı inşa edilmiştir. Yazıtına göre, yapının İmparator Septimius Severus ve ailesine adanmış bir Sebasteion olduğu anlaşılmıştır. Bu yapıda Helios tapınımının İmparatorluk Kültü ile birlikte devam ettirilmiş olması muhtemeldir. Çalışmada, Arykanda Kenti'nde dini ritüellerin sadece tapınaklarla sınırlı olmadığı, Ticaret Agorası, Bouleuterion, Prytaneion, konutlar ve Gözetleme Kulesi'nin de kült ile bağlantıları saptanmıştır. Sonuç olarak, ele geçen buluntularla tespit edilen yapısal ve dönemsel değişimler, farklı kutsal alanlar kentte kültürel, sosyal, siyasi ve inanç yapısı açısından çok fazla çeşitlilik olduğunu destekler niteliktedir.