Mizah dergileri ölçeğinde Türkiye’de islamofobi

Abstract

Gülmecenin altına ustalıkla gizlenmiş ideolojik yapıyı; okuyucularına üstünlük, uyumsuzluk veya rahatlatma yöntemlerini kullanarak sunan karikatürler, bir toplumdaki muhalif ve egemen söylemlerin mücadelesinin izdüşümlerini özet ve çarpıcı bir biçimde yansıtabilmeleri bakımından son derece zengin bir araştırma alanıdır. Yaşanan tüm toplumsal değişimlerin, çekişmelerin, siyasi ve ideolojik mücadelenin yansıdığı bir "hayal perdesi" olarak tanımlayabileceğimiz mizah yayıncılığı, pozitivist paradigmadan beslenen Batılılaşma hareketinin etkisiyle doğmuş ve ülkemizdeki serüveni boyunca "dinsel düşünceyi insanlığın, toplumların evriminde ilkel bir düşünce olarak tanımlayan" Aydınlanmacı dünya görüşünün savunucusu olmuştur. Bu cepheden İslam'ın ve Müslümanların nasıl algılandığı ve "hayal perdesine" nasıl ve neden yansıdığının cevaplarının arandığı bu çalışmada, Türkiye'de de İslam'a karşı bir korku ya da nefretin varlığı ve nedenleri sorgulanmaktadır. Çalışmada, ülkemizde yayımlanan ilk mizah dergilerinden bugüne rastgele örneklem yöntemiyle seçilen dergiler ile günümüzde en çok okunan üç mizah dergisinin 2014 yılında yayımlanan tüm sayıları olmak üzere toplam 321 dergideki yaklaşık 35.500 adet karikatür içerik analiziyle taranmış; içeriğinde dini simgelerin bulunduğu karikatürler, İslamiyet'in Batı'yla buluştuğu dönemden sömürgeciliğe, seküler çağdaki paylaşım savaşlarından medeniyetler çatışmasına uzanan bir tarihsel arka planın çerçevesinde, ilgili kitle iletişim ve mizah kuramlarının perspektifinde ve ülkemizdeki Batılılaşma serüveni ekseninde göstergebilimsel çözümleme yöntemiyle incelenmiştir. Elde edilen bulgular karikatürlerde kullanılan klişelerin Batı'daki İslamofobik anlatıya çok yakın Self Oryantalist bir karakterde olduğunu, karikatürlerin tamamına yakınının "dine ait unsurların alaya alınma" ve "siyasi eleştirilerde dini ön plana çıkarma" başta olmak üzere Müslümanlığa ilişkin imgelerin sıklıkla taciz, terör, cinsel sapkınlık, gericilik ve sahtekârlıkla ilişkilendirildiğini göstermektedir.