Tlos tiyatrosu sahne mimarisi ve bezemeleri

Abstract

"Tlos Tiyatrosu Sahne Binası Mimarisi ve Bezemleri" başlıklı çalışma 5 ana başlık altında değerlendirilmiştir. Bu başlıklar içerisinde, Tlos antik kenti tarihçesi ve tiyatro kavramın ortaya çıkışı, Tlos Tiyatrosunu oluşturan ana bölümler, sahne binasının mimarisi, sahne binası bezemeleri ve Likya tiyatroları içerisinde Tlos Tiyatrosunun yeri ve önemi anlatılmaya çalışılmıştır. Likya Bölgesi'nde şimdiye kadar tiyatro ve sahne binaları üzerine yapılan araştırmalar, incelenen kentlerdeki kazı ya da araştırmaların azlığı, yapıların durumu, tahribat ve alandaki araştırma zorluğu gibi sebeplerden ötürü tam sonuçlara ulaşamamış ve çoğunlukla varsayımsal bilgiler sunmuşlardır. Tlos Tiyatrosunda yürütülen kazı çalışmaları sonucunda büyük oranda tamamlanan Sahne binasının aynı zamanda rölöve, restitüsyon, rekonstrüksiyon ve belgeleme çalışmaları tamamlanmış ve böylelikle detaylı mimari incelemeleri de yapılarak yapının kapsamlı bir şekilde tanımlanmasına olanak sağlanmıştır. Kent merkezini doğudan sınırlayan yamacın eteğinde doğu–batı doğrultulu inşa edilen Tlos Tiyatrosu özgün mimari formuyla şehrin anıtsal yapıları arasında önemli bir konuma sahiptir. Üç katlı sahne binası ve iki kademeli caveası ile Likya Bölgesi'nin büyük tiyatro grubu içerisinde yer alan yapı, ikinci caveasının hemen üst ortasında yer alan tapınak mimarisi ile Anadolu tiyatroları içerisinde ayrı bir öneme sahiptir. Yapının bu önemi bitkisel ve figürlü kabartma süslemeleriyle görkemli hale getirilen sahne binasıyla da vurgulanmıştır. Tiyatroya girişler kuzey ve güney yönde bulunan paradoslar ile sağlanmıştır. Bunlardan başka yine kuzey ve güney yönde caveanın arkasından ortadaki diazomaya açılan iki adet tonozlu giriş de bulunmaktadır. Ayrıca caveanın etrafını bir koridor gibi çevreleyen arka duvarın bitim noktalarında doğu yönden en üst diazomaya çıkış sağlayan iki adet merdiven rampası da bilinmektedir. Yarım daire formunu biraz aşan orchestranın yarıçapı 11 m'dir. Ortada geniş bir diazomayla ikiye bölünen cavea düzenlemesinin ima cavea bölümünde 11 kerkis ve 21 oturma sırası, summa cavea bölümünde ise 20 kerkis ve 16 oturma sırası yer alır. Kerkislerin merdiven çıkışlarına bakan köşeleri aslan ayağı protomlarıyla hareketlendirilmiştir. Birinci diazoma üzerinde prohedria koltukları yerleştirilmiştir. Ayrıca burada ikinci caveaya çıkış sağlayan merdivenler de bulunmaktadır. Kuzey-güney doğrultulu olan Tlos Tiyatrosu Sahne Binası tiyatronun batı yönünde konumlandırılmıştır. 38 m. uzunluğunda 11 m. genişliğindedir. Hyposkene giriş katını da göz önünde bulundurursak 3 katlı bir yapıdır. 3. kat blokların in-situ olarak bulunduğu kuzey dış cephenin yüksekliği 14 m.dir. Genel olarak görkemli bir yapıya sahip olan sahne binası, proskene, hyposkene, skene frons, episkene postskene, paraskene ve pulpitum gibi ana bölümlerden oluşmaktadır. Binanın zemin katında 4 adet oda ve postskeneden hyposkeneye açılan 3 adet koridor mevcuttur. Proskeneden orchestraya açılan 5 adet kapı bulunmaktadır. Proskene, skene frons, episkene ve postskene (sahne binası dış cephe) cepheleri aedikula'larla hareketlendirilmiştir. Aedikulalar ise granit sütunlarla desteklenmiştir. Yapının entablatür bölümleri kompozit düzende yapılmıştır. Skene frons cephesinde 5 adet kapı ve bu cephenin tam tersinde postskenede 7 adet pencere açıklığı yer alır. Aynı şekilde episkenede 3, postskenenin 3. katında 5 adet pencere bulunmaktadır. Skene fronsun cephesi aedikulaların haricinde girlandlı firiz kuşağı ve heykel nişleri ile daha da zenginleştirilmiştir. Sahne binası içindeki katların zeminleri büyük olasılıkla ahşap bölmelerle ayrıştırılmıştır. Bunun sebebi sadece zemin kattaki odaların yan duvarları mevcut olup üst kat ile ara bölmeyi oluşturacak her hangi bir mimari düzenleme bulunmamasıdır. Ele geçen yazıtlar ve mimari bezemelerden tiyatronun Roma Dönemi'nde çok kereler tamirat geçirdiği anlaşılmaktadır. Ancak tiyatronun genel mimari yapısı ve Augustus Dönemi'ne tarihlenen en erken tamirat yazıtı Tlos Tiyatrosu'nun ilk evresinin Roma Dönemi öncesinde inşa edildiğine işaret etmektedir. Tlos Tiyatrosu için önerilen bu erken tarihleme, tiyatronun kuzey ana girişi önünde günışığına çıkartılan ve M.Ö. 3. yüzyıla tarihlenen anıt kaidesi ile de desteklenmektedir. Ayrıca M.S. 141 depreminden sonra tamirat için yapılan yardımların olduğunu anlatan yazıtlar yer almaktadır. Sekene fronsta bulunan nişler içerisinde ele geçen İmparator Hadrianus, Antoninus Pius ve Marcus Aurelius heykellerinin olması Roma Döneminde Tlos Antik kentinin ayrı bir konuma sahip olduğunu kanıtlar niteliktedir. Yine Sekene fronsta bulunan yazıtlarda ve postskenede bulunan heykel altlıklarında M.S. 160 civarına tarihlenen Deioterianos ailesinin Tlos Antik Kenti üzerindeki etkinliğini göstermektedir.