Abstract:
Kısıt, bir mamulün toplam üretim zamanını yavaslatan, bir sistemin para kazanma hedefini basarmasını engelleyen her hangi bir unsur olarak; kısıtlar teorisi ise, kısıtların yönetilmesi yoluyla sürekli gelismeye odaklanan bir yönetim yaklasımı olarak tanımlanabilmektedir. Kısıtlar teorisine göre, üretim isletmelerinin günümüzdeki en önemli amacı, faaliyette bulundukları süre içinde daha fazla kar elde etmektir. Bu dogrultuda ise teori, her sistemin en az bir kısıta sahip oldugunu ve geleneksel düsüncenin aksine kısıtların varlıgının, organizasyonlara gelismek için fırsatlar sundugunu kabul etmektedir. 1980'lerin ortalarında Dr. Eliyahu Goldratt tarafından ortaya çıkartıldıgında, isletmelerin üretim performansını arttırmak amacı ile gelistirilen teori, daha sonra yönetim ve maliyet muhasebesi ile birlikte kullanılan bir yöntem özelligini de kazanmıstır. Bugün bir çok firma, geleneksel muhasebe sistemlerini kullanmakta ve bu sekilde dünya sınıfı bir organizasyon olma süreçlerini engellemektedir. Firmalar artan rekabet sartlarında ayakta kalabilmeye ugrasırken, geleneksel muhasebe sistemleri eski ölçüm sistemlerine dayalı süreçleri izlemektedir. Geleneksel yöntemlerin, güncel uygulamalar karsısındaki eksikliklerini giderebilmek amacı ile, kısıtlar teorisinin ilkelerine dayanarak ortaya çıkarılmıs süreç katkı muhasebesi (Throughput Accounting), temel olarak kısıtların giderilmesi ile sürecin verimliliginin arttırılmasına dayanmaktadır. Bu kapsamda çalısmada ilk olarak, kısıtlar teorisinin genel özelliklerine deginilmistir. Daha sonra, firmaların üretim sürecinde ortaya çıkan kısıtların giderilmesi ile sürecin verimliligini ve dolayısı ile karlılıgı arttırmak konularında, yönetime yardımcı olabilecek yeni bir yaklasım olan, süreç katkı muhasebesi ve diger muhasebe sistemleri ile iliskisi incelenmistir. Uygulama kısmında ise, Antalya Organize Sanayi Bölgesi'nde faaliyette bulunan isletmelere, ürün karması kararlarına iliskin bir bilgi formu gönderilmis, bu çalısmayı takiben belirlenen bir kimya isletmesinde örnek olay çalısması uygulanmıstır. Bunun amacı; en uygun ürün karmasını belirlemede kullanılan yöntemlerden kısıtlar teorisi süreç katkısı yaklasımı ile geleneksel yöntemlerden degisken ve tam maliyet yöntemlerinin, kârlılıga etkisini dikkate alarak karsılastırmaktır. Bu çerçevede, kısıtlar teorisi ile degisken ve tam maliyet yöntemlerinin ürün karması belirlemede nasıl kullanıldıgı ve üç yönteme göre belirlenen ürün karmalarının isletme karını nasıl etkiledigi ortaya konulmustur.
