Gölbaşı (Adıyaman) kömürlerinde ana-eser element zenginleşimleri ve çevresel etkileri

Abstract

Ülkemizde Gölbaşı (Adıyaman) Bölgesinde önemli miktarlarda linyit rezervleri bulunmaktadır. Linyitler Neojen yaşlı kayaçların içerisinde yer alır. Bölgedeki kömürlerde taban kayaçları üstten alta doğru kömür izli kil birimleri, kil, marnlı seviyeler, alt kısımda ise, siltli kumlu ve çakıllı litolojiler olarak görülmektedir. Kömürün tavan kayaçları; kalkerli kil, mavi renkli kil ve çakıldan oluşmaktadır. Fosil yakıtlardan ülkemizde en fazla rezerve sahip olan kömürün çıkarımı ve yakılması sonucu, kömürün element zenginleşmesi çeşidine bağlı olarak çevre ve canlı sağlığı üzerinde çeşitli etkileri vardır. Belirlenen ana-eser element miktarları dünyadaki çeşitli bölgelerdeki kömürlerle karşılaştırılarak yüksek değer içeren elementler belirlenmiş, çevre ve canlı sağlığı açısından etkileri değerlendirilmiştir. Ayrıca istatistiksel analizler yardımıyla pearson korelasyon katsayısı hesaplanarak korelasyon matrisleri oluşturularak elementlerin birbiriyle olan ilişkileri ortaya konmuş ve XRD tüm kaya ve detay kil analizleri yardımıyla ortamsal kökeni hakkında çıkarımlar yapılmıştır. Ana-eser element analizleri değerlendirme sonuçlarına göre çalışma alanına ait kömür ve kömürlü birimlere ait örneklerde Dünya linyit ortalamaları referans alındığında ortalama değer üzerinde kalan eser elementler Be, Sc, V, Co, Zn, Se, Sr, Zr, Nb, Mo, Ag, Sn, Sb, Ba, W ve U olarak belirlenmiştir. Bu elementler çevresel açıdan değerlendirildiğinde Ba, Co, Sb, Be, Zn, Se, Mo ve U elementlerinin çevre ve canlı sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri olduğu sonucuna ulaşılmıştır. XRD tüm kaya ve kil analizi sonucuna göre bulunma oranları bolluklarına göre kuvars, kalsit, kil mineralleri, dolomit, feldispat, jips, pirit, mika ve klorit mineralleri olarak belirlenmiştir. Kil mineralleri ise smektit, illit, kaolinit ve klorit mineralleri şeklinde tespit etmiştir. Baskın kil minerallerinin smektit, illit ve klorit olduğu görülmüştür. Kil minerallerinin dağılımı ve farklı oranları, bunların havza dışından gelen detritik kökene ait olduğu sonucunu doğurmaktadır.