Ali Şir Nevayi'nin Türkçe divanlarında hayvan adları

Abstract

XV. yüzyılın Orta Asya coğrafyasında büyük bir imparatorluğun devresinde yaşamış olan devlet adamı ve devrinin önemli edebî siması Ali Şir Nevâyî, Türk dili ve edebiyatının dönüm noktası aydınlarından biridir. Edip kimliğiyle yaşadığı çağın ortamındaki Fars edebiyatı ağırlığına karşın Nevâyî, böyle bir ortamda pek çok eser meydana getirmiştir. Bu eserleri arasında yer alan ve bu tez çalışmasının da konusu olan "Ġarā'ibü'ṣ-Ṣıġar", "Nevādirü'ş-Şebāb", "Bedāyi'ü'l-Vasaṭ" ve "Fevāyidü'l-Kiber" gibi Türkçe divanlarıyla hem kendi döneminin şair ve ediplerine kılavuzluk etmiş hem de kendisinden sonra gelecek birçok edebiyat çevrelerine ilham olmuştur. Bu tez çalışmasında Nevâyî'nin dört büyük Türkçe divanında yer alan hayvan adları tanıklanacaktır. İncelenecek olan bu hayvan adlarının tarihî Türk lehçelerindeki konumu ile Çağatay Türkçesindeki konumu birlikte ele alınacaktır. Ayrıca dört Türkçe divan içerisinde yer alan hayvan adlarının kökenlerinin bahis konusu olmasında, Nevâyî'nin Türk dili ile Farsça dilini karşılaştırdığı tutumun paralelliği göz önünde bulundurularak değerlendirilecektir. Ali Şir Nevâyî'nin dört Türkçe divanında yer alan hayvan adlarının Türk kültürü ve mitolojisi ile bağlamı yanında, onun yaşadığı çağın öncesi ve sonrasında gelişen tarihî, siyasî ve sosyal meselelere karşı tutumunu, diğer disiplinlerle birlikte hayvan adlarını sembolleştiren yönü incelenecektir.