Azerbaycan ve Türkiye başkanlık sistemlerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi

Abstract

Azerbaycan ile Türkiye başta tarihsel, kültürel ve siyasal alanlar olmak üzere birçok sahada yakınlık ve benzerlik içerisinde bulunan iki devlettir. Dünya tarihi içerisinde eşine az rastlanacak ölçüde olan bu benzeşme hâlinin yanında pek tabiî, birtakım farklılıklar da bulunmaktadır. İki ülke arasındaki bu farklılıkların birisi de devletlerin siyasi tarihleri etkisiyle doğan ve benimsenen hükûmet sistemleridir. Azerbaycan'da 1991 yılında son bulan Sovyetler Birliği hâkimiyeti sonrasında elde edilen bağımsızlık ile birlikte siyasi sistem içerisinde güçlü bir konumda bulunan Cumhurbaşkanlığı oluşturulmuştur. Azerbaycan'daki söz konusu bu hükûmet sistemi günümüze kadar taşınmıştır. Türkiye'nin siyasi tasarımı, sürekli dönüşüm içerisinde olmakla birlikte yürütme yetkisinin iki farklı kanat tarafından kullanıldığı ve Cumhurbaşkanının sınırlı yetkilerinin bulunduğu parlamentarizm temelinde şekillenmiştir. Buna karşın Türkiye'nin 2017 yılında halkoylamasıyla anayasasının değişmesi iki devlet arasındaki söz konusu bu farklılığı ortadan kalmıştır. Türkiye'de yürütme yetkisi yalnızca Cumhurbaşkanlığına geçmiş ve Cumhurbaşkanı siyasi model içerisinde güçlü bir pozisyona evrilmiştir. Günümüzde Azerbaycan ve Türkiye, başkanlık sistemi içerisinde değerlendirilen özgün hükûmet sistemlerine sahiptir. Çalışma, bağımsızlığının kazanılması sonrasında oluşan ve günümüze kadar kendi içerisinde birtakım revizyonlara uğrayan Azerbaycan'ın başkanlık sistemi ile 2017'deki anayasa değişikliği ile oluşturulan Türkiye'nin başkanlık sisteminin benzer yapılarda olup olmadığı sorusu temelinde şekillenmiştir. Çalışmada konuyla ilgili birincil ve ikincil nitelikteki kaynaklar incelenerek ilk olarak Azerbaycan ve Türkiye'nin siyasi modelleri ortaya çıkartılmıştır. Sonrasında Azerbaycan ve Türkiye'nin hükûmet sistemleri içerisindeki benzerlikler ve farklılar tespit edilerek ortaya koyulmuştur. Çalışmayla birlikte her iki ülkenin de siyasi sistemlerinde güçlü yürütme anlayışı esas alınarak Cumhurbaşkanının kilit rolde ve önemli yetkilere sahip olduğu görülmüştür. Bununla birlikte iki ülkenin hükûmet sistemlerinin tümüyle birbirinin aynısı olarak görülmesine engel olan bazı kurum ve yetki farklılıkları da tespit edilmiştir.