Orhan Veli, Melih Cevdet Anday ve Oktay Rifat'ta deniz algısı

Abstract

Sanat dünyasına adlarını Garip hareketiyle duyuran Orhan Veli, Oktay Rifat ve Melih Cevdet Anday edebiyat tarihinde dostluklarıyla da bilinir. Üç şairin erken yaşlarda başlayan yakın arkadaşlıkları ortak konular işlemelerinde etkili olmuştur. Üçlünün yazın dünyasında tabiat unsurlarından deniz şairlerin biyografisindeki deniz sevgisiyle birlikte geniş bir anlam kazanır. Garip hareketinin üç şairinin bütün yapıtları (şiir, öykü, roman, tiyatro, deneme) akım öncesi ve sonrası deniz odağında incelendiğindeyse evrensel su/deniz arketipine koşut bir yapı arz eder. Su/deniz farklı kültürlerin mitlerinde ve kutsal metinlerde varoluşun ilk mekânıdır. Anlatılarda ilk yaratılışın yeri olan sular; kadın/anneyle özdeşleştiği gibi insanın bir zamanlar bütün olduğu bir dünyayı simgeler. Garip üçlüsünün; yazın dünyasında deniz algısı evrensel su arketipinin simgelediği anne, kadın ve bölünmemiş zaman üzerinden ortaya çıkar. Deniz/su üç şairin külliyatında ortak bir yapı sergilediği gibi her şairde kendine özgü orijinal nitelikler de barındırır. Orhan Veli, Oktay Rifat ve Melih Cevdet Anday, Garip hareketi çerçevesinde yazdıkları şiirlerde deniz; derin anlamlardan uzaktır. Deniz insanın gündelik yaşam uğraşı içinde bir dinlenme alanı olarak ele alınır. Şairler denizi daha çok pastoral yönüyle özgürlük, şehirden uzaklaşma mekânı olarak işlerler. Şiirlerde görünen denizse İstanbul denizidir. Orhan Veli'nin Garip öncesi, metafor ve imge ağırlıklı, şiirlerinde deniz/su; anneye ve çocukluğa dönüşü simgeler. Şairin biyografisindeki denizle psikanalizdeki anneyi simgeleyen su/deniz iç içe geçer. Deniz kavramını Garip'ten sonra daha evrensel bir boyutta işleyen Oktay Rifat denizi kadınla özdeşleştirir. Evrensel deniz simgesini hâkim olduğu balıkçılığa özgü terimlerle dilin söz, anlam ve çağrışımlarından yararlanarak kavrama yoğun bir anlam kazandırır. Şiirlerinin odağında doğa ve insanı ele alan Melih Cevdet Anday Garip sonrası eserlerinde denizi doğanın temsili olarak görür. Su/deniz; insanın doğa ve diğer bütün canlılarla beraber olduğu parçalanmamış bir zamanı temsil eder. Tezin temel amacı Orhan Veli, Oktay Rifat ve Melih Cevdet'in bütün yapıtlarını deniz odağında incelerken denizin akım öncesi ve sonrası ele alış biçimlerini kavramın geçirdiği dönüşümü ve evrensel su simgesiyle örtüştüğü noktaları bütün boyutlarıyla tespit edip analiz etmektir.