Halifelik kurumunun ortaya çıkışı ve 1240-1350 yılları arasında Bahri Memlukler'in halifelik ile ilişkileri

Abstract

İslâm öncesi Arap coğrafyasının dağınık bir yapıya sahip olmasından dolayı düzeni sağlamak kolay olmamıştır. İslâm peygamberi Hz. Muhammed'in yapmış olduğu çoğu uygulamanın amacı Arap toplumunda birliği ve düzeni sağlamak idi. Kabileleri büyük ölçüde tek çatı altında toplamayı başaran Hz. Muhammed, Arap toplumunda sükûnet ortamını sağlamıştır. Fakat Hz. Muhammed'in vefatının ardından lidersiz kalan Arap toplumu, kendilerini yönetecek ve düzeni tekrardan sağlayacak bir ardıla ihtiyaç duymuşlardır. Böylece siyasi bir makam olan halifelik kurumu ortaya çıkmıştır. Hulefâ-i Râşidin dönemi İslâm tarihinin en önemli dönemlerinden biri olmuştur. Bu dönemde başa geçen halifeler, Hz. Muhammed'in kurmuş olduğu düzeni ve devlet sistemini onun yöntemleri çerçevesinde ihya etmeye çalışmışlardır. Hulefâ-i Râşidin döneminden sonra halifelik kurumu Emevîler'e intikal etmiştir. Bu dönemde halifelik, babadan oğula geçen bir saltanat sistemine dönüşmüştür. Akabinde Abbâsî ihtilal hareketi ile halifeliği ele alan Abbâsî Devleti, kurumu siyasi ve dini yetkileri olan büyük bir devlet haline getirmişlerdir. Fakat X. yüzyılda yaşanan iç ve dış sorunlar zamanla halifelerin siyasi nüfuzları yitirmelerine ve sadece dini konumlarını kullanmalarına neden olmuştur. 1258 yılında Abbâsî Devleti'ni ortadan kaldıran Moğolların, Abbâsî halifesini öldürmesi üzerine bir süreliğine halifesiz kalan İslâm âleminin fetret devrine girmesine neden olmuştur. Memlûkler'in 1260 yılında Aynicâlût Savaşı ile Moğolları mağlup etmesi üzerine büyük bir sevinç yaşamışlardır. 1261 yılında Sultan Baybars'ın halifeliği Kahire'de yeniden tahsis etmesiyle İslâm âlemindeki saygınlıkları artmış oldu. Memlûk Devleti'nde halifeler, dönemin sultanlarının buyruğu altında hareket etmişlerdir. Hiçbir siyasi yetkisi olmayan halifelerin, bazen sürgün edilip dini yetkileri bile ellerinden alındığı görülmüştür. Bu dönemde halifelik sadece gösteriş amaçlı yapılan törenlerde dini sembolik bir kurum haline gelmiştir.