Hazar havzası (Kazakistan) güneyindeki petrollü Jura-Triyas yaşlı kayaçların organik jeokimyasal özellikleri

Abstract

Primorsk-Emba bölgesi Hazar Havzasının ana petrol ve gaz bölgelerinden birisidir. Primorsk-Emba bölgesinin petrol ve gaz kaynakları 5 ile 12 milyar ton petrol ve 2 ile 6 trilyon m³ doğal gaz arasında değişmektedir. Bu tez çalışması ile Hazar Havzasının güneyinde Primorsk-Emba bölgesinde bulunan petrol sahasındaki petrol oluşturabilecek sedimanter birimlerin organik jeokimyası ve petrol jeolojisi özelliklerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışma alanı Doğu ve Batı bölümleri olarak iki bölümde ele alınmıştır. Petrollü seviyeler organik jeokimyasal açıdan değerlendirilmiştir. İnceleme sahasınin Batı bölümündeki Jura yaşlı birimlerden alınan 20 adet kayaç örneğine yapılan Rock-Eval pirolizi analizleri ile TOC, S1, S2, S3, Tmax, HI, OI, PI, PY ve S2/S3 değerleri incelenip organik madde miktarı, hidrokarbon üretme potansiyeli, organik madde tipi ve organik maddenin olgunluğu belirlenmiştir. Bu değerlerden Jura yaşlı kayaçların genel olarak zayıftan mükemmele kadar değişen bir aralıkta petrol potansiyeline sahip olduğu, organik maddenin Tip II (petrol eğilimli), Tip II-III (gaz-petrol) ve Tip III (gaz eğilimli) arasında olduğu ve olgunlaşma derecesinin "olgunlaşmamış-erken olgun" aşamada olduğu ortaya çıkmaktadır. Petrollü örnekler üzerinde de biyomarker analizleri gerçekleştirilmiştir. İnceleme sahasının Batı bölümünden 9 adet örnek ve Doğu bölümünden 42 adet örnek olmak üzere toplam 51 adet petrol örnekleri yüksek çözünürlüklü gaz kromatografisi (GC-HR) ile n-alkanlar ve isoprenoidler, gaz kromatografi-kütle spektrometre (GC-MS) ile terpanlar (hopanlar), steranlar / diasteranlar ve aromatik hidrokarbonlar değerlendirilmiştir. Gaz Kromatogramındaki n-alkanların dağılımınına göre genellikle analiz edilen petrol örneklerinde biyodegradasyonun gözlenmediği ve organik maddenin denizel kökenli olduğu belirlenmiştir. Pr/Ph, Pr/nC17, Ph/nC18, C26/C25 TT, C31 R/C30 H ve düşük homohopan indeksi oranlarına göre çökelme ortamının denizel/indirgen bir ortam olduğu ve C29/C30, DBT/P oranı petrolün karbonatlı kaynak kayadan türediğini işaret etmiştir. Gamaseran indeksi petrollerin birikmesi sırasında normal tuzluluk derecesine sahip deniz suyunu göstermiştir. Ts/Tm, Ts/ (Тm+Ts), C29 20S / (20S + 20R) steran oranı, C29 ββ / (αα + ββ) değerleri ve aromatik hidrokarbonlara dayanan GC-MS ölçümünden çıkarılan MPI-1, 4-MDBT / 1-MDBT parametreleri petrol oluşum alanını göstermiştir. Vitrinit yansıması (Ro) analizine göre kaya örneklerin hidrokarbon üretimi için termal olarak olgunlaşmamış-olgun arasında olduğu, petrol örneklerin ise ileri olgun olduğunu belirlenmiştir. İncelenen petroller için karbon izotop (δ13C), C28 / C29 steran oranı, norkolestan (NCR) ve nordiakolestan (NDR) oranı gibi biyomarker yaş parametrelerine göre petrol örnekleri genel olarak Mesozoyik (Triyas-Jura) kökenlidir. Ancak, Paleozoyik (Permiyen) son aşamalarına karşılık gelen düzeyler de bulunmaktadır. GC ve GC-MS analizleri sonucunda incelenen tüm petrol örneklerinin petrol-petrol ve petrol-kaynak kaya korelasyonlarında aynı kökene sahip oldukları belirlenmiştir ve aralarında çok iyi bir korelasyon olduğu görülmüştür.