Zaman atlamalı elektrik özdirenç yönteminin (TL-ERT) heyelan aktivitesinin modellenmesinde kullanımı: Batı Antalya'dan örnek uygulamalar

Abstract

Jeolojik aktiviteler ile oluşan deprem ve heyelan benzeri doğal olaylar, insanların bu olaylara karşı gösterdiği yüksek hassasiyet sebebiyle doğal afetlere dönüşmektedir. Ülkemiz için oluş sayısı bakımından en önemli doğal olaylardan olan heyelanlar, temelde kaya veya zemin kütlesinin yamaç aşağı hareketi olarak tanımlanmaktadır. Bu hareketler yoğun yağış gibi doğal dış uyaran ya da yapısal hareketlilik gibi doğal iç uyaranlar ile tetiklenebilmekte veya insan kaynaklı eylemler gibi yapay uyaranlar ile de gerçekleşebilmektedir. Arazideki heyelan aktivitesinin tespit edilebilmesi için, bu tarz hareketlerde önemli bir gösterge olan pekişmemiş zemin-ana kaya dokanağının tespit edilmesi gerektiğinden, bu işlemi başarılı bir şekilde uygulayabilen elektriksel jeofizik yöntemler kullanılmıştır. Geleneksel yöntemler yerine bir hat boyunca sürekli ölçüme dayalı bir yöntem olan çok elektrotlu elektrik özdirenç görüntüleme yöntemi (ERT) farklı zamanlarda ölçümler alınarak (tl-ERT) uygulanmıştır. Zaman atlamalı olarak alınan ölçümler ile elektrik özdirenç değerlerinin değişimin zamana bağlı gözlenmesi sağlanmış ve elde edilen elektrik özdirenç farkları yorumlanmıştır. Antalya ilinin Kemer-Kumluca hattı boyunca heyelana karşı duyarlı olduğu bilinmektedir. Bu sebeple çalışma alanı bu kapsamda seçilmiş ve Kumluca-Altınyaka-Antalya yolunun 52. km.sinde Üçoluk yöresinden seçilen iki olası heyelan üzerinde zaman atlamalı elektrik özdirenç analizleri uygulanmıştır. Çalışmadaki büyük heyelan olan Üçoluk-1 heyelanında birbirine dik iki hatta beş aylık analizler gerçekleştirilmiş, küçük olan Üçoluk-2 heyelanında ise tek hatta iki aylık ölçümler yapılmıştır. Arazi gözlemleri ile Üçoluk-1 heyelanında GB yönüne doğru bir kayma olduğu tespit edilmiş ve analizler bu çerçevede gerçekleştirilmiştir. GB-KD hattı ölçümlerinde, çevresine göre yüksek elektrik özdirenç gösteren alanların kayma yönünde zamanla azalım gösterdiği, düşük elektrik özdirençli malzemenin (< 4 ohm.metre) yükseltiyi takip ettiği görülmüştür. İlk analizlerde 40-55 metre aralığında gözlenen değerler sonraki ilk analizde serimin 30. metresine ulaşmakta devamında ise serimin 20. metresine kadar gerilmekte ve azalımın kayma yönünde ilerlediği görülmektedir. Bu sayede 10 ohm.metre özdirenç değerine sahip olan bölgenin daha sonraki analizlerde 3-4 ohm.metre değerine kadar gerilediği belirlenmiştir. Aynı şekilde GD-KB hattında da 20 metre genişlikli bir özdirenç farkı gözlenmiş, zaman ilerledikçe elektrik özdirenç değerlerinin diğer hat ile uyumlu olarak azaldığı gözlenmiştir. İki hatta toplamda beş aylık sürede yapılan analizler ile 20 metre genişlikli, yaklaşık 5 metre derinliğe sahip bir kaymanın gözlenebildiği, kayma uzunluğunun ise 20 metre olduğu belirlenmiştir. Üçoluk-2 heyelanında ise arazi gözlemleri ile yumuşak bir malzemenin dik olan topografyada tutunamadığı ve vadiye doğru kayma gösterdiği gözlenmiştir. Bu heyelanda bir doğrultuda yapılan iki farklı analiz ile elektrik özdirenç değişimi incelenmiş ve neticede 15 metre uzunluklu 4 metre derinlikli bir kayma olduğu tespit edilmiştir. Heyelan genişliği tek yönlü analiz yapıldığı için keşfedilememiş ancak arazi gözlemleri ile vadiye döküntü olarak kayan malzemenin 6 metre genişliğinde olduğu belirlenmiştir.