Sütleğen bölgesi (Kaş-Antalya) boksit yataklarının jenezi ve ekonomik özellikleri

Abstract

Boksit, lateritik ayrışmaya bağlı gelişen killerin uygun ortam koşullarında metamorfizma geçirmesi ile başlıca alümina ve demir gibi metallerce zenginleşip, silisce fakirleşmesiyle oluşur. Sütleğen köyü civarında meydana gelmiş olan boksitin oluşum mekanizması, bölgesel jeolojisi, paleo-iklim ve jeokimyasal koşulları anlaşılmaya çalışılmıştır. Araziden derlenen boksit, kireçtaşı ve terra-rossa örneklerinin XRD, XRF, ICP-MS analizleri ve mikroskop incelemeleri yapılmıştır. Yorumlamalarda, çok değişkenli istatistiksel methotlar (SPSS) ve coğrafi bilgi sistemleri (CBS) kullanılmıştır. Boksitler, Yeşilbarak napı içerisine tektonik hareketler sonucu yerleşmiş Üst Lütesiyen-Alt Burdigaliyen yaşlı kumtaşı, kiltaşı, siltaşı ve kireçtaşlarından oluşan bir sedimanter havzanın içerisinde bulunurlar. Jeokimyasal analiz verileri, cevher bileşiminde majör rol oynayan bileşenlerin Al2O3, Fe2O3, TiO2 olduğunu, majör minerallerin, böhmit, kaolinit, hematit, gibsit, götit ve anataz; minör minerallerin ise anortit, kuvars ve kamozit olduğu çıkarmıştır. Boksit oluşum süreçlerinde Al2O3, SiO2, Fe2O3, Cr, Mn, Co, As, Se, Au, Hg, Pb, Th, U zenginleşirken; P2O5, K2O, CaO, SO3, TiO2, Cu, Zn, Rb, Sr, Y, Sn, Te tükenmiştir. MgO, Cd, In, Ta, Pt, Ir, TI ise hareketsiz eleman oldukları kütle değişim hesaplamalarıyla bulunmuştur. Boksit örneklerinin ∑REE değerleri 297.5-26.7 ppm arasında değiştiği saptanmıştır. Boksit örneklerinin LREE konsantrasyonlarının, HREE grubuna oranla artış eğiliminde olduğu görülmüştür. Sütleğen boksitlerinin LogCr-Ni diyagramından yararlanılarak jeolojik jenez karstik ve ultrabazik olarak bulunmuştur. Boksitlerinin, demirin ortamdan ayrılması sonucu orta ve güçlü laterizasyon geçirmiş oldukları ve lateritik, ferritik, kaolinitik ve boksit olmak üzere 4 grup altında toplandığı ortaya çıkarılmıştır. Boksitin oluşum karakterizasyonu şöyledir; ortamda ilk oluşan lateritik malzemenin yüzeysel taşınım olaylarıyla, bölgede bulunan karstik tipte kireçtaşlarının ve sedimanter birimlerin boşluk ve gözeneklerine dolması ile boksitofil mineraller metamorfizma süreçleri geçirmiş ve karstik tipteki boksitleri oluşturmuştur. Al2O3/SiO2 modül değerinin sınıflandırılmasına göre, endüstriyel boksit ve alüminyum hammaddesi olan boksit aralığına düşmüştür. Endüstriyel kullanımda geniş bir skalada kullanılabilecek boksitik malzeme bulunduran bölge, ekonomik anlamda önem arz etmektedir.