Stres ve zihinsel yorgunluğun fiziksel ve fizyolojik ölçümlerle değerlendirilmesi

Abstract

Stres ve zihinsel yorgunluk hali günlük yaşantımızın içerisinde devamlı var olup günlük işlevlerimizi gerçekleştirmede verimliliğimizi düşürmektedir. Hayatımızı bu kadar etkileyen bu iki durum hakkında nesnel ölçümleri de işin içine katarak araştırma yapmanın çok önemli olacağı düşünülmüştür. Çalışmada, sessiz ve kapalı özel bir ortamda on gönüllü katılımcıya iki dakika boyunca hem fiziksel hem de zihinsel çaba ve beceri gerektiren elektronik spor (organize bilgisayar oyunu yarışmalarına verilen isim) görevi yaptırılarak stres ve zihinsel yorgunluk oluşturulmaya çalışılmıştır. Elektronik spor olarak bulmaca video oyunu olan Tetris seçilmiştir. Gönüllülerden Elektroensefalogram (EEG), galvanik deri tepkisi (GSR) ve kalp atış hızı değişkenliği (HRV) verileri oyun öncesi ve oyun sırasında, göz izleme verileri sadece oyun sırasında alınmış ve analizleri gerçekleştirilmiştir. Gönüllülere elektronik sporun öncesi ve sonrası yapılan Pozisyon, Renk 2-Geri testiyle oyunun çalışma belleğine ve D2 dikkat testiyle bilişsel performansa etkileri ve bu etkilerin nesnel ölçümlerle ilişkisi tespit edilmeye çalışılmıştır. Elektronik spor öncesi ve sonrası stres ve zihinsel yorgunluğa ait VAS değerlendirmesi yapılmış; bu öznel değerlendirmenin nesnel ölçümlerle korelasyonu araştırılmıştır. VAS skorları artarken, Pozisyon, Renk 2-Geri skor ortalamasının azaldığı gözlemlenmiştir. D2 testleri sonucunda oyunun dikkati pozitif etkilediği görülmüştür. EEG değerlendirilmesinde her bir katılımcının beynin AF7 ve AF8 bölgelerindeki frekans bandlarına ait ortalama normalize güçleri incelendiğinde; oyunun stres ve zihinsel yorgunluk oluşturduğu anlaşılmıştır. Kalp hız değişkenliği parametreleri göz önüne alındığında oyunun kişiler üzerinde farklı sempatik ve vagal aktiviteler ortaya çıkardığı gözlemlenmiştir. Oyun sırasında GSR ile ilgili öznitelik ortalamalarının dinlenme durumuna göre arttığı gözlemlenmiştir. HRV ile GSR beraber incelendiğinde katılımcıların oyun sırasındaki duygusal süreçlerinin bazılarının stres, bazılarının heyecan şeklinde olduğu saptanmıştır. Son olarak oyunda düşük puan alan kişilerin göz hareketlerinden oluşturulan ısı haritasının daha geniş bir alana dağıldığı görülmüştür. Yapılan diğer çalışmada, çalışma belleğinin ölçülmesinde sıkça kullanılan ölçme araçlarından biri olan N-Geri testin farklı modlarının stres ve zihinsel yorgunluk üzerine etkilerinin EEG ve göz takip cihazı ile belirlenmesi amaçlanmıştır. N-Geri test zorluğunun artmasıyla EEG beta, alfa ve teta güçleri de artmıştır. Ayrıca, tetris oynama süresinin etkilerinin araştırıldığı çalışmada da, HRV, GSR ve göz takip kayıtları alınıp analizleri gerçekleştirilmiştir. Tetris oynama süresi arttığında, sempatik aktivite ve stres artmış; ısı haritası da daha geniş bir alana yayılmıştır.