Antalya ilinde yayılış gösteren ERIOLOBUS TRILOBATUS (LABILL. EX POIRET) M. ROEM. üzerine araştırmalar

Abstract

Bu çalışmada nadir bir orman ağacı olan geyik elmasının Antalya ilindeki doğal yayılış alanlarının belirlenmesi, bazı ekolojik, etnobotanik, morfolojik ve biyokimyasal özelliklerinin araştırılması, moleküler, palinolojik ve anatomik tanısının yapılması ve tohum, çelik ve doku kültürü uygulamaları ile çoğaltım olanaklarının belirlenmesi amaçlanmıştır. Arazi gözlemlerimizde türün Antalya ilinde 700 m yükselti üstündeki serin ve yağışlı bölgelerde, genellikle tek ağaçlar şeklinde bulunduğu görülmüştür. Çiçek, yaprak ve meyve morfolojisinin belirlenmesi amacıyla sayım ve ölçümler yapılmış, Minolta ölçüm cihazı ile renk parametreleri belirlenmiştir. Meyve örneklerinde nem, kül, C vitamini, suda çözünen kuru madde (SÇKM), asitlik (malik asit cinsinden) ve pH analizleri yapılmış, Gaz Kromatografisi- Kütle Spektrometresi (GC- MS) cihazı ile uçucu aroma bileşeni kompozisyonu incelenmiştir. Bulunduğu bölgelerde etnobotanik önemi bulunan türün çiçek, yaprak ve meyve örneklerinde spektrofotometre yöntemi ile fenolik/ flavonoit madde analizleri yapılmış ve antioksidan aktivite etkisi araştırılmıştır. Morfolojik özellikler ve fenolik madde değerleri bakımından İbradı, Murtiçi ve Gömbe lokasyonu örnekleri ön plana çıkmıştır. Uçucu aroma profili analizlerinde 2- heksanal, amil alkol, heksanal, butil asetat, etil kaprilat ve etil kaproat ana bileşenler olarak bütün geyik elması örneklerinde değişen miktarlarda bulunmuştur. Toplam fenolik madde, toplam flavonoit miktarı ve antioksidan aktivite analizleri, geyik elması çiçek, yaprak ve meyvelerinin doğal fenolik ve antioksidan kaynağı olarak değerlendirilmesi gerektiğini göstermiştir. Araştırmamızın diğer bir amacını, ayrı bir varyete (Eriolobus trilobatus (Labill. ex Poir.) M. Roem. var. sorgerae Browicz) iken sinonim olan Gömbe popülasyonu örneklerine özel önem verilerek, moleküler, anatomik ve palinolojik tanımlamalar yapılması oluşturmuştur. Araştırma sonucunda Gömbe popülasyonu örneklerinde ağaçların genç olmasına ve soğuk, az yağışlı, nemli mikroklima özelliğinin etkisine bağlı olarak bazı morfolojik/ anatomik farklılıklar olduğu görülmüş ve varyete farkı olmadığı doğrulanmıştır. Çoğaltım denemelerimizde tohum, çelik ve doku kültürü uygulamaları yapılmış, tohum dormansisinin kaldırılması amacıyla uygulanan farklı ön işlemlerden sadece soğuk- nemli katlama denemesinde başarılı çimlenmeler gerçekleşmiştir. Tohum çimlenmesi üzerine lokasyon özelliği, genotip, soğuk katlama derecesi/ süresi, katlama materyali ve çimlenme ortamı gibi pekçok faktörün etkili olduğu görülmüş, en yüksek çimlenme yüzdesi 10 hafta katlamada, en iyi çimlenme hızı ise 12 hafta katlamada elde edilmiştir. Çelikle çoğaltım çalışmalarımızda her iki yılda da köklenme sağlanamamıştır. Doku kültürü çalışmalarında ise sürgün ucu örneklerinde kontaminasyon önemli bir sorun olurken, tohum örneklerinde başarılı sterilizasyon ve çimlenmeler sağlanmış, yeni sürgün eldesinde en iyi sonuçlar 3 µm 6- Benzilaminopurin (BAP) ilaveli Murashige ve Skoog (MS) besi ortamında alınmıştır. Meyvecilik, tıbbi bitkiler ve peyzaj sektörlerinde değerlendirilme potansiyeli olan türün, generatif çoğaltımının deniz seviyesinde dahi başarıyla yapılabildiği, ancak vejetatif çoğaltımı için daha spesifik şartların sağlanması gerektiği görülmüştür.