Afganistan İslam Cumhuriyeti’nde olası bir federal devlet uygulamasının analizi

Abstract

Devlet, öncelikli görevleri arasında bulunan kamu hizmetini daha etkin ve verimli sunabilmek için örgütleme ve kurumsallaşma gibi olanaklar geliştirerek yönetişim olgusunu sağlar. Fakat Afganistan Devletinin bu görevlerini yerine getirmesi anlamında bazı sorunlar yaşanmaktadır. 1979 yılından bu yana, ülkede savaş devam etmektedir ve Afgan halkı, yeterli güvenlikten, iyi kamu hizmetlerinden ve iyi bir yönetim biçiminden mahrum bırakılmıştır. Ülke, ulusal birliği sağlayamadığı için; siyasi birleşme ve bir ulusal yapı oluşturma süreci çok yavaş ilerlemektedir. Anayasanın uygulamasına yönelik olarak aksaklıklar bulunmaktadır ve ülke çoğunlukla, silah ve iktidar sahibi aşiret liderleri ile savaş ağaları tarafından yönetilmektedir. Son 16 yılda başta Batı ülkeleri olmak üzere uluslararası camia, Afganistan‟da hukukun üstünlüğü, merkezi yönetim idaresi, ulusal birlik ve demokrasiyi ülkeye getirmeye çalışmıştır; ancak yeteri kadar başarılı olamamıştır. Bu başarısızlık üzerine birçok akademisyen ve politikacı çözüm önerileri ortaya atmıştır. Güvenlik eksiği, hali hazırda savaşın sürüyor olması, ulusal birliğin bulunmaması, yolsuzluğun önlenememesi ve dış ülkelerin müdahalelerinin önüne geçilememesi Afganistan yönetiminin yaşadığı temel sorunlar arasındadır. Bu sorunlara yönelik ortaya atılan pek çok fikir arasından, devlet sisteminin federalizme dönüştürülmesi fikri de sıkça tartışılan konular içinde yer almaktadır. Merkeziyetçi devlet sisteminin başarısızlığından dolayı, akademisyenler ve politikacılar tarafından federalizm, uzun bir süredir üniter devlet sistemi yerine alternatif bir yönetim biçimi olarak önerilmektedir. Afganistan üzerine çalışmaları bulunan Almanya eski dışişleri bakanı (1998-2005) Joschka Fischer federalizmin, ülkede bulunan tüm farklı etnik grupların çıkarlarını tatmin etmenin, ülkenin barışının ve istikrarının sağlanmasının tek yolu olduğuna inandığını ifade eden kişilerden biridir (Hadi, 2016: 76). Bu çalışmada, merkeziyetçi devlet sistemi yerine, federal devlet sisteminin hangi şartlar altında uygulanabileceği ve uygulandığı takdirde Afganistan‟da ne gibi değişimler yaşanacağı araştırılmıştır. Federalizmi savunanlar federal devlet sisteminin, Afganistan gibi çoğunluğun sağlanmadığı bir ülkede birçok etnik grubun çıkarlarına cevap verebilecek en iyi bir güç paylaşımı sistemini oluşturacağını sağlayacağını düşünmektedirler. Bu çalışma üç bölümden oluşmaktadır: İlk bölüm, devletlerin temel yapısını ve buna ilişkin geliştirilen siyasal sistemleri içermektedir. İkinci bölümde, ayrıntılı olarak federalizm kavramı ve federal devlet sistemi açıklanmıştır. Üçüncü son bölüm olarak, Afganistan'nın siyasal ve yönetsel tarihi, yönetsel kültüre ilişkin çıkarımlarda bulunabilmek amacıyla Afganistan‟da yaşayan etnik gruplarla birlikte incelenmiştir. Afganistan devlet sisteminin olası federal sistem uygulamasının analizi üzerine kurgulanmıştır. Fakat bu kurgunun mevcut düzen üzerinden anlamlandırılabilmesi için tarihte şimdiye değin uygulanmış iki önemli federal devlet modeli incelenmiş ve bu incelemeler üzerinden federalizme geçiş tartışmaları gerçekleştirilmiştir.