Frankfurt okulu düşünürlerinin aydınlanma eleştirisi : Horkheimer, Adorno ve Marcuse bağlamında

Abstract

18. yüzyılın karakteristiğini belirleyen Aydınlanma Hareketi, kendini Orta Çağın karanlığına karşı konumlandırmış ve karanlığa dahil gördüğü ne varsa derin bir kritiğe tabi kılarak yıkmaya çalışmıştır. Ancak Aydınlanma başı sonu belli bir döneme sığdırılamayacak kadar geniş bir yelpazede, önünde akan tüm dönemlere sirayet eden derin bir etkiye sahip olarak ilerlemiştir. Aydınlanmacı Hareket süreç içerisinde bir çok yandaş tarafından desteklendiği gibi, muhalif hareketlerle de karşılaşmıştır. Aydınlanma'nın eleştirisini sunan bir çok düşünce akımının içerisinde hayli önemli olarak ele alınabilecek Frankfurt Okulu da Aydınlanma'yı yoğun bir eleştiri yağmuruna tutmuştur. Bu yüksek lisans tezi, sonradan Frankfurt Okulu adlandırmasına sahip olan düşünce ekolünün ve geliştirdiği Eleştirel Kuramın, Aydınlanma eleştirisinin ehemmiyetini ve odağını belirlemeyi amaçlamıştır. Frankfurt Okulu teorisyenlerinden olan ve yaygın kanıya göre okulun sahip olduğu genel düşüncelerin mimarı ve geliştiricisi olarak görülen Adorno, Horkheimer ve Marcuse'un, Aydınlanma Hareketi ve düşüncesi hakkında ne düşündüklerini, Aydınlanma'yı ne yönlerden eleştirdiklerini saptamaya çalışmıştır. Bu saptama esnasında, Eleştirel Teorisyenlerin bir düşünce hareketi olarak Aydınlanma'nın kendisine değil de ortaya çıkışından itibaren süreç içerisinde geldiği noktaya karşı çıktığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu anlamda okulun eleştirileri, Aydınlanma'nın geliştirdiği argümanların tahribatına odaklanmıştır. Dolayısıyla eleştiri başlıkları Aydınlanma'nın başlıkları ile paraleldir. Frankfurt Okulu, Aydınlanma'yı içinde bulunduğu Modern Çağ'ın temeline yerleştirerek değerlendirmiş ve geliştirdiği Eleştirel Kuramın kapsamı içinde ne varsa bir nevi Aydınlanma'ya bağlamıştır. Nitekim onun kapitalizm eleştirisinde dahi Aydınlanma'ya dayanan bir yol gözlemlenmiştir. Tezin ulaştığı sonuca göre, Frankfurt Okulu Aydınlanma ile çok sayıda ortak düşünceye sahiptir ancak Frankfurt Okulu tarafından Aydınlanma, genellikle mevcut ortak düşünceleri gerçekleştirme noktasında başarısız bir proje olarak değerlendirildiğinden eleştirilmiştir.