Pamphylia Lyrboton Kome kırsal yerleşimi geç antik çağ’da yerleşim kurgusu ve mimarlık

Abstract

Bu tezde, Lyrboton Kome yerleşiminin kentsel dokusu, mimarisi, üretim faaliyetleri, sosyal yapısı ve Pamphylia ile diğer çevre bölgeler arasındaki yeri incelenmektedir. Lykia ve Kilikia gibi Akdeniz bölgeleriyle karşılaştırıldığında, Pamphylia'da Geç Antik- Orta Çağ kırsal mimarlık çalışmalarının henüz emekleme döneminde olduğu söylenebilir. Buradan hareketle bu tez, iyi korunabilmiş çeşitli yapı kalıntılarına sahip bir Geç Antik Çağ kırsal yerleşiminin bilim dünyasına tanıtılması açısından büyük önem arz etmektedir. Yerleşim, günümüzde Antalya'nın (Attaleia/ Kaleiçi) yaklaşık 12 km kuzeyinde, Kepez ilçesine bağlı Varsak beldesinin kuzeydoğusunda bulunan bir tepede yer alır. Yaklaşık 250x600 m'lik geniş bir alan içine yayılan kalıntılar, nekropolis ve birkaç yapı dışında, yerleşimi kısmen çevreleyen yüksekçe anakayanın sınırladığı alan içinde bulunmaktadır. Kalıntıların büyük bir bölümünü, bazıları iki katlı ve çatı hizasına kadar korunabilmiş konutlar, mezarlar, sarnıçlar ve çoğunun zeytinyağı üretimiyle bağlantılı olduğu tespit edilen işlikler oluşturmaktadır. Bunlar dışındaki başlıca yapılar bazilikal planlı iki kilise, iki şapel ve Hamam'dır. Yapılar yerleşim içinde çoğunlukla ana sokak aksının iki yanındaki alanlarda, birbirine bitişik ya da yakın konumda kümelenmiş gruplar halinde sıralanır. Zaman içinde eklenen mekân ve yapılarla, bu kümeler genişlemiştir. Bazı yapıların bu gruplardan ayrı, bağımsız bir şekilde yerleştiği de izlenmektedir. En geç 1. yy'dan beri iskanın bulunduğu bu yerleşimin Roma İmparatorluk döneminde Perge territoriumu sınırları içinde bir kome (köy) olarak varlığını sürdürdüğü bilinmektedir. Başta kiliseler ve şapeller olmak üzere, Roma dönemi kalıntılarına eklenen mekanlar ile yeni inşa edilen yapılar bu yerleşimin Geç Antik Çağ'da genişlediğini açıkça göstermektedir. Yüzeyde izlenebilen kalıntılara dayanarak, büyük olasılıkla 7. yy'ın sonlarında terkedildiği ya da büyük bir düşüşe geçtiği söylenebilir.