Eğitim ve bilim tarihinde Nizamiye medreselerinin yeri ve önemi

Abstract

Bu çalışmada, Orta Çağda ortaya çıkan eğitim-öğretim anlayışı, özellikle felsefe, bilim ve kültür ile ilgili çalışmalar ve görüşler ele alınmıştır. Felsefenin İslâm eğitim dünyasında doğuşu ve yeri üzerine durulmuştur. Bu kapsamda Selçuklu devri (1038-1157) olarak bilinen dönemde, gerçek anlamda ilk medrese eğitiminin verildiği kurum olan Nizamiye Medreselerine kadar olan eğitim çabalarına bakılmıştır. Tarihsel süreçte ne gibi kurumlar ortaya çıktığı araştırılmıştır. İlkin, İslâmiyet öncesi süregelen eğitim faaliyetlerinin bilim ile birlikte nasıl paralel geliştiği gösterilmiştir. Bu noktada eğitimin informal bir yapıda geliştiği; küttâblar, mescîdler ve camîler; saray okulları, kitapçı dükkânları, bilginlerin evi, edebi salonlar, çölde ve göçebelerde eğitimin nasıl olduğu izah edilmiştir. Abbasiler döneminde yapılan tercüme faaliyetleri sonucunda felsefe ve din bilimlerinin iki ayrı bilim olarak şekillenmesinde Beyt-el Hikme'nin rolü ve önemi üzerinde durulmuştur. İnformal yapıdaki bu eğitim sürecinin ardından formal eğitime geçişin ilk basamağı medreseler olduğu görülmektedir. Tezimin temel referans noktası olarak Nizamiye Medreselerinin eğitim hayatında gerçekleştirdiği akıl mirası ve oluşturduğu entelektüel temel ve Sultan Alp Arslan ve veliahttı Melik Şah dönemi üzerinde durulmuştur. Her iki dönemin ünlü veziri Nizamü'l Mülk'ün yaşantısı, devlet yönetimi ve eğitim üzerindeki tesiri etraflıca açıklanmıştır.