Türkiye’nin enerji arz güvenliğinin ekonometrik analizi

Abstract

Bu çalışmada Türkiye'nin enerji arz güvenliği incelenmektedir. Temel amaç Türkiye'nin enerji arz güvenliğini ölçmek, onu trend ve çevrimsel bileşenlerine ayırmak ve her bileşenin bölgesel olaylardan nasıl etkilendiğini saptamaktır. Enerji arz güvenliği kavramı kurgusal bir nitelikte olduğu için öncelikle onun gözlemsel değişkenler aracılığıyla ölçülmesi gerekir. Bu çalışmada Türkiye'nin enerji arz güvenliğini ölçmek için ekonomik savunmasızlık, enerji yoğunluğu, karbon yoğunluğu, yerli enerji üretim oranı ve enerji ithalat bağımlılığı gibi gözlemsel değişkenleri girdi olarak kullanan temel bileşenler analizinden yararlanılmakta ve elde edilen birinci temel bileşen Türkiye'nin enerji arz güvenliğini temsil eden değişken olarak değerlendirilmektedir. Bu değişken Hodrick-Prescott filtresi kullanılarak trend bileşeni ve çevrimsel bileşen olmak üzere iki parçaya bölünmekte ve bunların hangi değişkenlerden etkilendiği sorusu zaman serileri analizi kullanılarak incelenmektedir. Elde edilen sonuçlara göre bölgedeki kısa ve uzun süreli sarsıntıların enerji arz güvenliğinin trendi üzerinde etkili oldukları saptanmaktadır. İran Devrimi kısa süreli sarsıntılar arasında yer alırken uzun süreli sarsıntılar arasında Sovyetler Birliği'nin Afganistan'a müdahalesi ve Rusya'nın Ukrayna, Belarus, Gürcistan, Moldova ve Baltık Ülkelerine yaptığı petrol ve doğal gaz kesintileri bulunmaktadır. Ayrıca elde edilen analiz sonuçlarına göre enerji arz güvenliğinin trendinin, kendi son üç yılından da etkilendiği anlaşılmaktadır. Enerji arz güvenliğinin çevrimsel bileşeni üzerinde ise şu değişkenlerin anlamlı etkileri vardır: Yenilenebilir enerji kullanımı, yenilenemeyen enerji kullanımı, toplam birincil enerji arzı, politik ve sosyal küreselleşme, İran Devrimi ve Yom Kippur Savaşı. İhtiyaçlarını büyük ölçüde enerji ithalatı yaparak karşılayan Türkiye'nin enerji arz güvenliği bölgedeki kısa süreli sarsıntılarda zaman zaman duraklamakla birlikte azalma eğilimini kararlı denebilecek bir biçimde sürdürmektedir. Elbette enerji arz güvenliğinin azalması korkulacak bir durum olarak değerlendirilebilir. Ancak korkulacak durum, ithalat yapılabildiği için bugün yaşanmakta olan bir tehlikeye değil, gelecekte ithalatın yapılamaması tehlikesine ilişkindir. Söz konusu tehlike, bölgede yaşanabilecek kısa süreli sarsıntılarda enerji ithalatının sarsıntıya uğraması ile gerçekleşir ve yerli enerji kaynakları yetersiz kalırsa refah yitimi olarak kendisini gösterir.