Epigrafik belgeler ışığında güney ve güney batı Anadolu’da su ve su yapıları

Abstract

Canlıların hayatta kalabilmesi için vazgeçilmez bir öneme sahip olan ve tüm yaşamı deyim yerindeyse ayakta tutan suyun bu özelliğiyle en eski toplumlardan günümüze kadar var olmuş tüm kültürlerde büyük bir rol oynadığı yadsınamaz bir gerçektir. Bu çalışmada, Küçük Asya'nın güney ve güney batı bölümlerine suyun bıraktığı izi Eski Yunanca ve Latince yazılı belgeler ışığında ele almak hedeflenmiştir. Bu amaç doğrultusunda Ionia, Karia, Lykia, Pamphylia ve Kilikia Bölgeleri'nden su ve akuadükt, çeşme, su kaynağı, su kuyusu, sarnıç, hamam gibi su yapıları ile ilgili toplam 234 tane yazıt bir araya getirilmiş ve yorumlanmıştır. Suyun antik Yunan ve Roma insanı tarafından nasıl algılandığı, onların toplumsal ve kamusal yaşamlarını nasıl etkilediği gibi konularda genel bir bilgilendirme ile başlayan çalışma, sonra-sında her bir su yapısı hakkında kısa ve öz bilgiler vermektedir. Suyun yönetimi ve kullanımı konusunda çıkarılmış olan yasalar hem antik Yunan hem de Roma dünyası için ayrı ayrı ele alınmaktadır. Çalışmanın temelini ise su yapıları ile ilgili yaşanan terminolojik karmaşa ve bu karmaşanın çözümü için getirilmiş olan bazı öneriler oluşturmaktadır. Zira su yapıları ve özel-likle çeşme yapıları epigrafik belgelerde çok farklı sözcüklerle belgelenmiş olup, çalışmada bunlar arasında semantik bir ayrım olmadığı sorgulanmıştır. Bu bağlamda örneğin tüm çağdaş kaynaklarda nymphaion olarak bilinen çeşme yapıları üzerinde durulmuş ve bu terimin ger-çekten tüm çeşme yapıları için ortak olarak kullanılıyor olmasının ne ölçüde tutarlı olduğu üzerine yorumlarda bulunulmuştur. Nymphaion'un yanı sıra terminolojik olarak araştırılmaya değer bir niteliğe sahip πήγη ve κρήνη sözcükleri de mercek altına alınarak daha önce bazı araştırmacılar tarafından savunulan tezler revize edilmiştir. Çalışmamızın bir diğer bölümü su yapılarının hangi kaynaklar aracılığıyla finanse edildiğinin araştırılmasına ayrılmıştır ve büyük ölçüde euergetes'lerin bu rolü üstlendiğinin altı çizilerek imparatorların özellikle akuadüktlerin inşasındaki rolünün ne olduğu "σεβαστὸν ὑδραγώγιον" ifadesi özelinde sorgulanmıştır. Çalışmamız her bir bölge özelinde tüm antik kaynakları ve yazıtları derleyerek söz konusu bölgelerin ve kentlerinin Hellenistik Dönem'den Geç Antik Dönem'e kadar olan hidrografik tarihini ayrıntılı bir biçimde ele almaktadır.