Öğretmenlerin okullardaki biçimsel ve doğal grup ilişkilerinin örgütsel sonuçları

Abstract

Bu araştırmanın amacı, öğretmenlerin okullardaki biçimsel ve doğal grup ilişkilerinin örgütsel sonuçlarını belirlemektir. Bu amaca uygun olarak nitel araştırma desenlerinden durum çalışması deseni ve durum çalışması desenlerinden de bütüncül çoklu durum deseni kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubu bütüncül çoklu durum desenine uygun olarak, amaçlı örnekleme yöntemlerinden maksimum çeşitlilik örneklemesi yöntemine ve gönüllülük esasına göre seçilmiştir. Antalya İli merkez ilçelerinden Muratpaşa, Kepez ve Aksu ilçelerinde bulunan biri merkez okul, biri sosyo-ekonomik düzeyi düşük statüde bulunan okul ve biri de köy okulu özelliği gösteren üç ortaokuldaki 12 öğretmenden oluşmaktadır. Verilerin elde edilmesi için 12 öğretmenle yarı yapılandırılmış bireysel görüşme formu kullanılarak bireysel görüşmeler, her okuldan dört öğretmenin katılımıyla oluşturulan gruplarla yarı yapılandırılmış odak grup görüşmesi formu kullanılarak odak grup görüşmeleri gerçekleştirilmiştir. Üç okulda da karar defterleri incelenmiş, okulda oluşturulan biçimsel gruplar tespit edilmeye çalışılmıştır. Nitel verilerin analizinde betimsel analiz kullanılmıştır. Nitel araştırmanın iç güvenirliğini (tutarlılığını) artırmak için tutarlılık incelemesi yönteminden yararlanılmış, Kohen Kappa tutarlılık katsayısı 0.818 düzeyinde anlamlı olarak hesaplanmıştır. Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre; öğretmenlerin bir gruba dahil olurken ya da iş arkadaşlarıyla yakınlaşırken en çok dikkate aldıkları değişken "aynı bakış açısına/dünya görüşüne sahip olmak"tır. Gruplar bir araya geldiklerinde en çok okul ve öğrencilerden konuşmaktadırlar. Katılımcılara göre biçimsel grupların oluşmasında en "doğal gruplar" ikinci olarak da "liyakat" etkilidir. Öğretmenler doğal grup ilişkilerinin mesleki açıdan,kişisel açıdan ve örgüt açısından olumlu sonuçlar doğurduğunu düşünmektedirler. Grup ilişkilerinin öğretmenlerde örgütsel bağlılığı ve iş doyumunu artırdığı, stresi ise azalttığı ortaya çıkmıştır. Öğretmenler stresle başa çıkmada gruplarındaki arkadaşlarından destek görmektedirler. Ayrıca arkadaşlık ilişkilerinin iyi olmasından dolayı okula bağlandıkları ve yer değiştirme niyetinin azaldığı ortaya çıkmıştır. Ancak grup ilişkilerinin örgüte olumsuz sonuçlarının da olduğunu gösteren katılımcı görüşleri vardır. Farklı gruplar arası yaşanan çatışmaların kişileri ve örgüt iklimini olumsuz etkilemesi, grup üyelerinin iş yavaşlatan kişilere uyması sonucu işlerin aksaması, grup ya da grupların birbirinden güç alarak ortak hareket ederek yönetimin kararlarına direnç göstermesi bunlardan bazılarıdır. Katılımcıların görüşlerine göre grup ilişkilerinin diğer bir olumsuz etkisi de üyelerin grup normlarına uyma zorunluluğu bulunması olarak ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada öğretmenlerin duygusal bağlılık düzeyleri, devam bağlılığı ve normatif bağlılıklarına göre daha yüksek çıkmıştır. En yüksek duygusal bağlılık boyutu olurken en düşük normatif bağlılıktır. Duygusal bağlılığın en temel belirleyicisi olan örgütle özdeşleşme katılımcılar için gerçekleşmiştir. Katılımcı görüşlerine göre iş doyumunu en çok etkileyen faktörün diğer çalışanlarla ilişkiler ve algılanan sosyal destek olduğu görülmüştür. Katılımcı öğretmenlerde en çok stres yaratan kaynak okul yöneticileri ve milli eğitimdeki üst yöneticilerdir ve katılımcıların ilk sırada duygu odaklı başa çıkma stratejisini kullandıkları görülmektedir. Bu çalışmada öğretmenlerin örgütsel bağlılığını sağlamada,iş doyumlarını artırmada ve stres düzeylerini düşürmelerinde grup arkadaşlarıyla olan ilişkilerinin önemi ortaya konmuştur. Yöneticiler grupları kendileri için bir tehdit olarak algılamamalı, gruplardan etkin olarak yararlanabilmek için onlarla beraber çalışmalıdırlar.