Lykia bölgesi’ndeki deniz seviyesi değişimlerinin antik liman kentlerine etkileri

Abstract

Geçmişten günümüze Akdeniz sahillerindeki deniz seviyesi değişimleri ve bu değişimlerin kıyısal alanlara fiziksel etkileri üzerine jeolojik-tektonik-jeoarkeolojik araştırmalar yapılmaktadır. Antik çağlarda Phaselis, Olympos, Myra, Kekova, Patara vb. gibi birçok yerleşim alanı ve bunların liman yapıları, deniz kıyısı kenarlarında kurulmuş olmasına karşın, günümüzde bunların çok önemli bir kısmı deniz suyu içerisinde birer batık şehir konumundadırlar. Antik çağlardan günümüze olan bu denli yüksek oranlı fiziksel değişimlerin, daha geniş jeolojik zamanlar diliminde çok daha büyük boyutlarda gerçekleşmiş olacağı düşünülmektedir. Deniz seviyesi değişimleri ve bu değişimlerin kıyısal alanlardaki fiziksel etkileri üzerinde rol oynayan birçok parametre vardır. Ancak bunların en önemli sorumlusu bölgede meydana gelen aktif tektonik hareketler ve bu hareketlerin meydana getirdiği yıkıcı depremlerdir. Bu çalışmada, Batı Akdeniz Bölgesinin jeolojik-jeomorfolojik özelliklerinden yararlanılmış, diğer yandan bölgede yer alan antik liman kentleri ve çevrelerinde jeoarkeolojik amaçlı araştırmalar ve saha çalışmaları yapılmıştır. Bu araştırmada, sözü edilen kentlerde daha önceden yapılmış kazı çalışmalarından elde edilen verilerden yararlanılmıştır. Ayrıca, Strabon vb. gibi bazı antik yazarların bölge coğrafyası hakkında yazdıkları bilgiler değerlendirilmiş, günümüzde elde edilen jeolojik ve arkeometrik verilerden de yararlanarak Batı Akdeniz Bölgesi'nde meydana gelen deniz seviyesi değişimlerinin nedenleri ve sonuçları hakkında daha detaylı bilgiler ortaya konmaya çalışılmıştır. Diğer yandan, günümüzde çeşitli bölgelerdeki güncel deniz seviyeleri ile antik çağlardaki eski deniz seviyeleri birbirleri ile karşılaştırılmış, alçalma veya yükselme gibi elde edilen bulgular ışığında, geçmiş dönemlerdeki deniz seviyesinde meydana gelen değişimlerin antik kentlerde önemli tahribatlara neden olduğu belirlenmiştir. Deniz seviyesi değişimlerinde en fazla bölgesel tektonik hareketler rol oynamıştır. Depremler, çevre adalarda meydana gelen volkanik faaliyetler, levha hareketleri ve iklimsel olaylar göz önünde bulundurularak antik liman kentlerinin jeomorfolojik yapısı ve antik süreçte gelişen kıyı oluşumları bu çalışmada ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu tez çalışması ile jeoloji-arkeoloji-jeoarkeoloji verilerinin ışığı altında, Batı Akdeniz Bölgesi'nde bulunan birçok antik liman kentinde meydana gelmiş olan ve deniz seviyesi değişimlerine de yol açan tektonik olaylara ve bunların sonuçlarına değinilmiştir. Diğer yandan, doğal afetlerin, levha hareketlerinin ve değişken akarsu debilerinin antik kentlere olan etkileri yine bu araştırmada ortaya konmaya çalışılmıştır. Akdeniz kıyı alanında yer alan birçok antik kentteki kalıntılar incelenmiş, yazıtlardaki antik bilgiler değerlendirilmiş, saha gözlemleri ve çalışmalarıyla elde edilen bilgiler ışığında, özellikle birbirine yakın olan antik kentler arasında karşılaştırmalar yoluyla bu fiziksel değişimlerin yorumlanmasına çalışılmıştır. Bu tez çalışması ile Batı Akdeniz Bölgesi kıyı şeridinin, jeolojik ve arkeolojik verilerden yararlanılarak deniz seviyesi değişimlerinin antik kentlere etkileri hakkında bir ön değerlendirilmesi yapılacaktır.