Rhodiapolis agora ve stoaları, arkeolojisi, rölöve ve restitüsyonu

Abstract

Likya Birliği üyesi olan, Rhodos kolonizasyonunda kurulduğu öne sürüldüğü için adını buradan alan Rhodiapolis, Antalya'nın Kumluca İlçesi, Sarıcasu Mahallesi sınırlarında, Likya'nın doğu sınırında yer alan kentidir. Kentte şimdilik bilinen en erken kalıntılar Klasik Çağ kaya mezarları iken görülebilen diğer kalıntılar yoğunlukla Roma ve Bizans dönemlerindendir. Bu çalışmanın amacı; zorlu arazi koşullarında kurulmuş yerleşimin agora ve stoalarının incelenerek Likya bölgesinde bulunan agora ve stoalar hakkında bilgi edinmek olmuştur. Rhodiapolis'i şehirciliği ile düz alana konumlanmış kentlerden farklılaşmaktadır. Oldukça eğimli bir arazi üzerinde tamamen topografik koşullara göre şekillenmiş ve başarılı bir şehircilik uygulanmıştır. Arazi eğiminden yararlanılarak oluşturulan küçük teras düzlüklerinde yapılar birbirleriyle ortak tasarlanmıştır. Rhodiapolis'te üç adet stoa ve tek agora bulunmaktadır. Rhodiapolis agorası kentin konumu ve teraslı yapısı nedeniyle Assos ve Atina Agoralarında olduğu gibi kuzeyde dar, güneyde ise daha geniştir. Kent merkezinde elde edilen düz teras alana stoa ve altyapısına dasu depolamak için dört adet sarnıç yerleştirilerek agora oluşturulmuştur. Stoanın ortasına düşmüş bloklardan burada iki katlı bir stoa olduğu anlaşılmıştır. Bu kalıntılara göre stylobata altlıksız oturan Dor sütunları, onların üstünde yalın 3 silmeli arşitrav ve saçak ile alt kat yapısallığı, sütun üstlerine denk gelen eşit aralıklarla yerleştirilmiş postamentler, İon başlıklı sütunlar, arştrav, friz, geison ve çatıyla üst katın iki katlı stoanın yapısallığı tamamlanmaktadır. Zemininin tamamen mozaik döşendiği anlaşılmıştır. Stoanın doğu karşısında yer alan eksedranın üç oturma sırası günümüze ulaşmıştır. Diğer bir stoa olan Opramoas Stoası, tiyatronun sahne binası arkasında bulunan Opramaos Anıtı için tasarlanmıştır. Stoanın ön tarafı iki katlı agora stoasının ikinci katından oluşur. Yan kolu ise Opramoas terasının güney köşesinden tiyatronun batı köşesine kadar uzanıp analemma duvarıyla birleşir. Stoa duvarı boyunca çok standart olmayan ölçülerde 8 adet niş açılıdır. Buluntular, Attik-İon tarzı sütun kaideli ve eğimli bir çatıya sahip olduğunu göstermektedir. Stoa zemini sıkıştırılmış toprak gibi görünse de diğer stoalar mozaikli zemine sahip olduğu için bu stoanın zemininin de mozaikli olması tahmin edilmektedir. Üçüncü stoa ise, Asklepieion-Hadrianeum önü stoasıdır. Caddeye paralel tasarlanan ve üstünün örtülü olduğu bulunmuş olan çatı kiremitlerinden anlaşılan stoa, doğudan batıya yükselen topografya nedeniyle asklepieionun girişlerine doğu yönden ulaşmak isteyenler üç basamaklı bir podyuma kemerli bir girişle geçmekte, eğim nedeniyle basamaklı bir yapıya dönüşerek daha sonra merdivenli bir sokakla sonlanmaktadır. Sütun başlıkları üzerinde soffitli arşitrav blokları, friz blokları ile geison ve simanın birlikte işlendiği bloklar yapı cephesini süslemektedir. Zeminde mozaik kalıntıları tespit edilmiştir. Bu çalışma kapsamında kentin agora ve stoalarının ayrıntılı olarak ele alınmasının yanı sıra rölöve çizimleri, restitüsyon projeleri bilgisayar ortamında hazırlanmış ve restorasyon önerilerinde bulunularak gelecekte yapılacak düzenlenme, onarım ve devam edecek kazı çalışmalarına zemin hazırlanmıştır. Rölöve çalışmaları, rölöve çizimleri, malzeme analizleri yanında malzeme ve strüktürde oluşan sorunlar da irdelenmiştir. Restitüsyon projesi, yapılarda varolan izlere, yapılar ile ilgili yazılı kaynaklar ve görsel belgelere, benzer fonksion ve plan şemasına sahip diger yapılarla olan tipoloji araştırmalarına dayanarak hazırlanmıştır. Restorasyon (Koruma-Onarım) önerisi hazırlanırken, yapıların koruma ve kullanım sorunlarını çözmeye yönelik müdahale ilkeleri belirlenmistir. Yapıların sadece orijinal halini degil, zaman içinde geçirmiş olduğu bütün evreleri korumak ve sergilemek amaçlanmıştır. Arkeolojik verilerle doğrulanmayan, herhangi bir belge ve bilgiye dayanmayan bölümlerde tamamlamadan kaçınılmış, yapıların hepsinin tamamlanması önerilmemiştir. Mevcut izlerin sağlamlaştırılması ve yapının yaşamını sağlıklı olarak sürdürmesini sağlayıcı önlemlerin alınması restorasyon önerisi olarak verilmiştir.