Türk eğitim sisteminde meritokrasi ve liyakat esaslı yönetici yetiştirme, atama, değerlendirme sistemi ile liyakatlı yönetici niteliklerinin incelenmesi : Bir karma yöntem araştırması

Abstract

Bu çalışma Türk Eğitim Sistemi'nde meritokrasi, liyakat esaslı yönetici yetiştirme, atama ve değerlendirme sistemi ile liyakatlı yönetici niteliklerine ilişkin yönetici ve öğretmen görüşlerini belirlemeyi ve Türk Eğitim Sistemi'nde meritokrasi kavramı ve liyakat esaslı yönetici yetiştirme, atama ve değerlendirme sistemi üzerine bir model önerisi sunmayı amaçlamaktadır. Önce nitel verilerin toplandığı sonra nitel analizlerden elde edilen alt problemlere ilişkin bulguları test etmek üzere nicel verilerin toplandığı, karma araştırma yöntemlerinden keşfedici karma yöntem stratejisi araştırma modeli olarak kullanılmıştır. Çalışmanın ilk aşaması bütüncül çoklu durum çalışması olarak desenlenmiştir. Beş ilkokul ve beş ortaokul olmak üzere toplam 10 farklı ilköğretim kurumunda çalışan farklı görevdeki 13 yönetici ile farklı branşlardan 13 öğretmen çalışma grubuna alınmıştır. Nitel araştırmanın çalışma grubu belirlenirken seçkisiz olmayan amaçsal örnekleme yöntemlerinden maksimum çeşitlilik örneklem yöntemi kullanılmıştır. Çalışmanın ikinci aşaması ise nicel araştırma yaklaşımı ile gerçekleşmiştir. Türk Eğitim Sistemi'nde meritokrasi, liyakat esaslı yönetici yetiştirme, atama ve değerlendirme sistemi ile liyakatlı yönetici niteliklerine ilişkin yönetici ve öğretmen görüşlerini belirlemek amacıyla betimsel tarama modeli; liyakat esaslı yönetici yetiştirme, atama ve değerlendirme sistemleri ile liyatkalı yönetici nitelikleri arasındaki ilişkiyi belirlemek için de ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Nicel araştırma yaklaşımının kullanıldığı bölümün örnekleminin seçiminde ilk aşamada tabakalı örnekleme kullanılarak evreni temsil etme oranlarına göre merkez ilçelerde örneklem grubuna alınması gereken sayıda öğretmen ve yönetici belirlenmiştir. İkinci aşamada basit seçkisiz örnekleme yöntemi kullanılarak toplamda 367 öğretmen ve yöneticinin örneklem grubuna alınması yeterli görülmüştür. Ancak fazla sayıda anket uygulanmış ve geçerli 532 anket değerlendirmeye alınmıştır. Nitel verilerin toplanmasında açık uçlu sorulardan oluşan yarı yapılandırılmış bir görüşme formu kullanılmıştır. Nicel veriler ise "Eğitim Yöneticiliği Liyakat Ölçeği" ve "Liyakatlı Eğitim Yöneticilerinin Nitelikleri Ölçeği" ile toplanmıştır. Liyakatlı Eğitim Yöneticilerinin Nitelikleri Ölçeği 18 maddeden ve dört boyuttan oluşmaktadır. Ölçeğin toplam varyansı açıklama oranı % 69,79 ve bütünde madde toplam test korelasyonu ise 0,89 olarak bulunmuştur. Eğitim Yöneticiliği Liyakat Ölçeği'nin 25 maddeden ve dört boyuttan oluşmaktadır. Ölçeğin toplam varyansı açıklama oranı % 50,09 ve bütünde madde toplam test korelasyonu ise 0,86 olarak bulunmuştur. Nitel verilerin analizinde hem betimsel hem de içerik analizi kullanılmıştır. Nicel verilerin analizin de ise frekans, yüzde, standart sapma, aritmetik ortalama, parametrik testlerden ilişkisiz örneklemler için t-testi, ilişkisiz örneklemler için tek faktörlü varyans analizi ile tek faktörlü varyans analizinin varsayımlarının karşılanamaması durumunda parametrik olmayan testlerden Kruskal Wallis testi kullanılmıştır. Ayrıca, değişkenlerin sınıflandırılmasında kullanılan çok değişkenli analiz yöntemlerinden olan CHAID analizinden de yararlanılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, eğitim yönetiminde mevcut mevzuatta yetiştirme sürecinin olmadığı, yetiştirmenin mevzuata girmesi ve bu sürecin liyakatlı bir şekilde gerçekleştirilmesi gerekliliği vurgulanmıştır. Liyakatlı eğitim yöneticisinin sahip olması gereken en önemli niteliklerin başında iyi iletişim becerisi, alan uzmanlığı ve liderlik vasfı ile adaletli davranma olduğu ortaya çıkmıştır. Niteliklere ilişkin elde edilen boyutlar gruplandırıldığında ise liderlik becerileri, iletişim becerileri, eğitsel-sanatsal beceriler ve mesleki yeterlilik ve uzmanlığın vurgulanması araştırmanın öne çıkan sonuçlardandır. Ayrıca liyakata dayalı bir yetiştime sistemi ile liyakat düzeyi yüksek daha çok yönetici yetiştirilebileceği ve liyakatı temel alan bir değerlendirme sisteminin yöneticileri liyakat düzeyine göre sınıflandırmada etkili olup liyakat düzeyi yüksek olanların öncelikli atanmasını sağlayacağı söylenebilir. Bu açıdan, yönetici yetiştirme ve atama sürecinde adayların liyakat algılarının belirlenmesi ve liyakata ilişkin olumlu yüksek algıya sahip olanların yöneticilik sistemine dâhil edilirken dikkate alınması sağlıklı ve etkili bir eğitim yönetimi açısından önem taşımaktadır. Bu çalışmada geliştirilen "Eğitim Yöneticiliği Liyakat Ölçeği" ve "Liyakatlı Eğitim Yöneticilerinin Nitelikleri Ölçeği" Milli Eğitim Bakanlığı'nın yönetici atama sürecinde yönetici adaylarına uygulayabileceği türden araçlar olması ve kullanabilirlik açısından önem arz etmektedir. Ayrıca araştırma sonuçlarından hareketle geliştirilen "Liyakat Esaslı Eğitim Yöneticiliği Model Önerisi" de etkili bir eğitim yöneticiliği sistemi açısından önem taşımaktadır.