Anadolu’da II. Sofistik dönem : Sofist, Retor ve filozofların kamusal alandaki etkinlikleri

Abstract

Philostratos, Roma yönetimi altındaki Anadolu topraklarında Eski Hellen kültürünün yeniden uyanışını, II. Sofistik Hareket olarak adlandırmıştır. Anadolu menşeili bu harekette sofist, retor ve filozoflar sosyal kişilikleriyle ön plana çıkmışlardır. Üstlendikleri resmi görevler, zenginlikler ve açtıkları okullarda verdikleri derslerle kentlerine hem ekonomik hem de sosyal açıdan önemli ölçüde katkıları olmuştur. "Anadolu'da II. Sofistik Dönem: Sofist, Retor ve Filozofların Kamusal Alandaki Etkinlikleri" başlıklı bu tez çalışmasında epigrafik, nümizmatik ve edebi kaynaklar aracılığıyla bilinen sofist, retor ve filozofların toplumsal ve siyasal rolleri, resmi görevleri, kentlerine sağladıkları faydalar ve aile bağları saptanıp bu kişilerin kamusal alandaki etkinlikleri ve sosyal statüleri saptanmaya çalışılmıştır.. II. Sofistik Dönem'in önemli kişilikleri olan sofist ve retorlarla ilgili ilk bilgileri Philostratos'un Bion Sophiston (βίοι σοφιστῶν) adlı eserinden öğrenilmektedir. Ayrıca bu dönem en önemli bilgi kaynağı Philostratos olduğu için kendisi ve eserleri hakkında bilgilendirme yapılması uygun görülmüştür. II. Sofistik Dönem, MÖ. V.–IV. yüzyıl Yunan dünyasına bir özlemin sonucu olarak ortaya çıktığı ve dönem II. Sofistik olarak adlandırıldığı için, Klasik Dönem'deki sofistlerle II. Sofistik Dönem'deki sofistlerin bir karşılaştırılması yapılmış ve iki dönem arasındaki farklılıklar, benzer yönler ortaya konulmuştur. Bu dönemde eğitim alanında, toplumsal ve siyasal hayatta ön plana çıkan sofist, retor ve filozoflar edebi kaynaklar ve epigrafik malzeme ışığında sınıfsal olarak birbirinden ayırt edilmeye ve mesleki olarak aralarındaki farklılıklar saptanmaya çalışılmıştır. MS. I-III. yüzyıllar arasında Anadolu kökenli sofist, retor ve filozoflarla ilgili epigrafik belgeler ve antik kaynaklar derlendiğinde çok az kişi dışında bu kişilerin, toplumun en seçkin ve zengin ailelerinin üyeleri olup soylu bir kökene sahip oldukları tespit edilmiştir. Pek çoğunun ailesi Roma İmparatorluğu ile ilişki içinde olup Roma vatandaşlık hakkını elde etmiştir. Bazı sofist ve retorlar senator sınıfına yükselmiş ve çocukları içinde böyle bir kariyerin yolunu açmışlardır. Hem zengin ve ünlü olmaları hem de imparatorlarla yakın ilişkiler kurmuş olmalarından dolayı kentler bu kişilerin kamusal görevleri üstlenmelerini beklemiştir. Yazıtlar ve antik kaynaklar aracılığıyla bu kişiler bulundukları elit tabaka içinden sıyrılıp gerek kendi kentlerinde gerekse vatandaşı oldukları kentlerde pek çok kamusal görev başarılı bir şekilde yerine getirmiş oldukları saptanmıştır. Sonuç olarak edebi kaynaklar, epigrafik ve nümizmatik belgeler sofist, retor ve filozofların geldikleri aile ve aldıkları eğitim sonucunda, kamusal yükümlülükleri ait oldukları toplumsal sınıf içinde dikkat çekici bir şekilde başarıyla yerine getirmiş olduklarını göstermektedir.