Konaklama işletmelerinde iç kontrol sisteminin değerlendirilmesi ve işletme performansı ilişkisi: bir uygulama

Abstract

Bu çalışmanın başlangıç noktasında yer alan araştırma sorusu; işletmelerin iç kontrol sistemlerinin, işletme performansı üzerine etkisinin olup olmadığıdır. Bu araştırma sorusunun temelinde iki unsur bulunmaktadır. Bunlar; iç kontrol sistemi ve performans göstergeleridir. İlk unsur olan iç kontrol sistemini; bir işletmenin varlıklarının korunması, faaliyetlere yönelik bilgi ve raporların doğruluk ve güvenilirliğinin sağlanması, faaliyetlerde etkinliğinin artırılması, yönetim tarafından belirlenen politikaların ve faaliyetlerin uygunluğunun tespit edilmesi, organizasyon yapılarının oluşturulması, tüm süreçlerin kontrol edilmesi gibi amaçlara hizmet eden ve bünyesinde bu amaçlara ulaşabilmek için gerekli tüm ölçü ve yöntemleri bulunduran bir sistem olarak ifade edilebilir. Bu sistemin literatürde kabul gören beş unsuru bulunmaktadır. Bu unsurlar; kontrol ortamı, risk değerlendirme, kontrol faaliyetleri, bilgi ve iletişim, izlemedir. Araştırma sorumuzun ikinci unsuru performans göstergeleridir. Bunlar da; aktif karlılığı, aktif devir hızı ve brüt kar marjıdır. Çalışma kapsamında araştırma sorusuna cevaben; Antalya'da Belek ve Kundu turizm bölgelerinde faaliyet gösteren beş yıldızlı konaklama işletmelerinde görevli departman yönetici ve çalışan kadrolarında yer alan ilgililere yüz yüze görüşme yöntemi ile anket uygulamaları yapılmıştır. Anket çalışması kapsamında 47 otelle görüşülmüş ve 202 anket toplanmıştır. İç kontrol sistemi içerisinde yer alan iç kontrol unsurlarına ait alt boyutlar belirlendikten sonra iç kontrol unsurlarına ait oluşturulan her bir boyutun, işletme performansı üzerine etkisini değerlendirmek amacıyla üç model oluşturulmuştur. Modellerde kullanılan bağımsız değişkenler aynı tutulmakla birlikte faktör analizi sonucu elde edilen boyutlar olan kontrol ortamı 1, kontrol ortamı 2, risk değerleme, kontrol faaliyetleri, bilgi ve iletişim, izleme unsurları iç kontrol sisteminin temsilcileri olarak belirlenmiştir. Modellere ayrıca kontrol değişkeni olarak işletme yatak kapasitesi, işletme faaliyet süresi ve iç denetim biriminin varlığı dahil edilmiştir. Modellerde bağımlı değişken olarak işletme performansı göstergeleri; aktif karlılığı, aktif devir hızı ve brüt kar marjı kullanılmıştır. Çalışmada elde edilen sonuçlar genel olarak değerlendirildiğinde işletmelerin iç kontrol sistemi unsurlarının, işletme performansı üzerinde etkili olduğu tespit edilmiştir. Buna göre işletme performansı üzerinde kontrol ortamı 1, kontrol ortamı 2, risk değerleme, kontrol faaliyetleri, bilgi ve iletişim, izleme değişkenlerinin pozitif yönde etkili olduğu, kontrol değişkenlerinden ise işletme yatak kapasitesinin, işletme faaliyet süresinin ve iç denetim biriminin varlığının işletme performansı üzerine pozitif etkili olduğu belirlenmiştir. İşletmelerde iç kontrol sisteminin kalitesi ve işleyişi, yönetime rehber niteliği taşımaktadır. Yetersiz ve etkin olmayan işleyişler yönetim hatalarına sebebiyet vermekte ve dolayısıyla işletme performansına olumsuz yansımaktadır. Bu kapsamda iç kontrol sistemi ve sistem içerisinde yer alan unsurların doğru ve etkin olarak işletilmesi, işletme performansına olumlu yönde katkı sağlayacaktır.