Erken klasik dönem Ksanthos kabartmaları stil ve ikonografi

Abstract

19. yüzyılın başında Ch. Fellows tarafından İngiltere'ye götürülen ve günümüzde büyük bir bölümü Britanya Müzesi'nde korunan Ksanthos'un heykeltıraşlık eserleri yakın zamana kadar Lykia'nın bilinen Erken Klasik Dönem heykeltıraşlığını temsil etmekteydi. Bunların dışında, İstanbul Arkeoloji Müzeleri ve Antalya Müzesi'nde, ayrıca kazı deposunda korunan kent kazılarında ele geçmiş birkaç heykeltıraşlık eseri daha bulunmaktadır. Eserler üzerinde yapılan ikonografi temelli çalışmalarda, Yunan ve Pers olmak üzere başlıca iki baskın ikonografi ve Fenike ikonografisine ait birkaç motif gözlemlenmektedir. Bunların altında da Lykia'ya özgü konular okunmaktadır. Birbirinden ayrıştırılması zor olan bu motifler genel olarak Doğu Akdeniz ikonografisini yansıtmakta ve Ksanthos kentinin bu dönemdeki kültürel yapısına dair fikirler sunmaktadır. Eserlerin zengin niteliği bu dönemde kentteki yüksek refah düzeyine işaret etmekte ve aynı zamanda ekonomik ilişkilere dair ipuçlarını da ortaya koymaktadır. Harpy Anıtı'nda Doğu Akdeniz ikonografisi oldukça belirgin olarak gözlemlenmektedir. Bu anıttan sonraya tarihlendirilen Sfenksli Alınlıklar ve Sirenli Alınlık, kanatlı karışık yaratıkların tasvir edilmesi bakımından Harpy Anıtı'nın ikonografik devamı olarak tanımlanılmalarını mümkün kılmaktadır. Prosesyon frizleriyle, özellikle insan figürlerindeki giysilerde gözlemlenen Yunan tarzı ve sakalda gözlemlenen Pers tarzı ile, at figürlerindeki püsküllü alın yeleleri ve püsküllü kuyruklar ile yapının devam ettiği anlaşılmaktadır. Bununla birlikte seçilen konular yine yerele özgü olmalıdır. Vahşi hayvanlar ve satyrlerden oluşan av frizinde hem aslan sayısının fazla oluşu hem de aslanların farklı yönlere doğru döndürülmüş olması, bu sahnede aslanlar tarafından gerçekleştirilen bir avın tasvir edilmiş olabileceğini düşündürmektedir. Ch. Fellows tarafından sur duvarı içerisinde devşirme malzeme olarak bulunmuş olan üç peploslu genç kız heykelinin ve heykellere ait olduğu düşünülen baş parçasının yanı sıra, kent kazılarında ele geçmiş olan bir peplophoros heykeli, bu heykellerin sayısının dörde çıkabileceğini göstermektedir. Stilistik olarak Ksanthos eserlerinde üç stil gözlemlenir. Bunlardan ilki Harpy Anıtı'nın stilidir. Anıt kabartmalarındaki baskın stil, eserin yerel ustalar tarafından yapılmış olabileceğini ve bu ustalarının Milet-Efes'ten ziyade Samos ve Paros gibi M.Ö. V.yüzyılın ortalarında da heykeltıraşlık eseri üretimine devam eden sanat merkezlerinden etkilenmiş olabileceğini göstermektedir. İkinci stil Sfenksli Alınlık, Uçan Nikeler ve Menadlar kabartmalarıyla temsil edilmekte, kronolojik olarak da Harpy Anıtı'ndan sonra gelmektedir. Üçüncü stil ise Sirenli Alınlık, Prosesyon frizleri, prothesis ve khiton giyen genç kabartmalarında gözlemlenmektedir. Ksanthos kenti dynastik iskân merkezi olmasıyla burada bir elit sınıfının oluşmasını gerektirmektedir. Bunun yanı sıra heykeltıraşlık eserlerinin sayıca fazlalığı da böyle bir sınıfın varlığına işaret etmektedir. Dikme anıtlar, semerdamlı lahitler, anıt mezarlar, kaya mezarları gibi eserler ise Lykialılar'ın yerel kireçtaşını kullanma ve işleme ustalığına sahip olduklarını açıkça göstermektedir. Bu bağlamda Antik Dönem koşullarının bir heykeltıraşlık üretimine olanak sağlaması, ikonografinin yanı sıra stilistik unsurların da yerel olarak nitelendirilebilmesi, Arkaik Dönem'den itibaren başlayan heykeltıraşlık eseri mevcudiyetinin nitelikli bir biçimde M.Ö. IV. yüzyıl içlerine kadar devam etmesi ve büyük çoğunluğunun yerel kireçtaşından yapılmış olması yerel üretimin beklenebileceğini gösteren kanıtlar olarak sıralanabilir.