Teknoloji yayılımının Türkiye’de toplam faktör verimliliği üzerine etkisi : gecikmesi dağıtılmış otoregresif modelleme yaklaşımı

Abstract

Bu çalışmada, teknoloji yayılımının bir göstergesi olan araştırma ve geliştirme sermaye stokunun, Türkiye'nin toplam faktör verimliliği (TFV) üzerindeki etkisini gecikmesi dağıtılmış otoregresif (ARDL) temelli eşbütünleşme tekniğini kullanarak açıklamak amaçlanmıştır. Uygulamada Türkiye'ye gerçekleşen doğrudan yabancı yatırımlarda (DYY) etkili olan ve Türkiye'nin mal ve hizmet ithalatında belirleyici olan sekiz ülkeye ait 1992-2013 dönem verileri kullanılmıştır. Sonuçlar, yurt içinde gerçekleşen araştırma ve geliştirme (AR-GE) harcamalarının uzun dönemde Türkiye'deki verimlilik artışı üzerinde istatistiksel olarak anlamlı ve olumlu bir etkiye sahip olduğunu göstermektedir. Uzun dönem ilişkiyi tespit etmek için kurulan ve değişkenlerin logaritmik dönüşümlerinin yer aldığı ARDL sınır testi yaklaşımına göre yerli AR-GE sermaye stoğunda gerçekleşen %1'lik bir artış, uzun dönemde iktisadi anlamda verimliliği %0.93 oranında artırmaktadır. Öte yandan uzun dönemde verimlilik üzerinde ithalat ağırlıklı yabancı AR-GE sermaye stok değişkeni ve Türkiye'ye yönelen DYY içerisinde yer alan yabancı AR-GE sermaye stok değişkeni için bulunan değerler istatistiksel olarak anlamsızdır. Kısa dönemde oluşabilecek sapmaların uzun dönemde ne kadarının düzeltilebileceği konusunda fikir veren hata düzeltme katsayı değeri ise istatistiksel olarak anlamlı ve -0.605 olarak bulunmuştur. Hata düzeltme terimi için bulunan negatif katsayı değeri, uyarlanma sürecinin çok hızlı olduğunu göstermekle birlikte, bir yıl içinde Türkiye'de oluşabilecek olağan dışı herhangi bir durum karşısında TFV'nin dengeye yakınsaması, izleyen yılda yaklaşık olarak %60 oranında düzeltilebilecektir. Bununla birlikte, kısa dönemde, yerli AR-GE sermaye stoku ile ithalat ağırlıklı AR-GE sermaye stok değerinin Türkiye'de TFV üzerinde istatistiksel olarak anlamlı fakat negatif bir etkiye sahip olduğu tespit edilmiştir. DYY ağırlıklı AR-GE sermaye stoku ile verimlilik artışı arasında ise istatistiksel olarak anlamsız bir ilişki tespit edilmiştir.