Dünya ticaretinde küreselleşme-bölgeselleşme ikilemi

Abstract

Özellikle ikinci dünya savaşından sonra global düzeyde gerçekleşen hızlı bir değişim ve yenilenme süreci ile birlikte dünya artık, ekonomik, siyasal, sosyal ve kültürel olarak giderek daha fazla bütünleşen bir hâl almaktadır. Dünyanın bu bütünleşme süreci iki ana doğrultuda gerçekleşmiş olup bunlardan birisi değişimin başlıca unsurlarından olan küreselleşme iken, diğeri ise küreselleşme ile yakın bir etkileşim içinde bulunan ve sınırlara bölünmüş yer kürede önemli bir yer teşkil eden bölgeselleşmedir. Küreselleşme ve bölgeselleşme arasındaki ilişki karmaşık bir yapıya sahip olup çoğu zaman bir ikilem olarak nitelendirilmektedir. Bütünleşmiş ve tek bir dünya yolundaki ilk adımlardan olan ekonomik küreselleşmeyi sağlamak için, uluslararası ticaret ilişkilerindeki kısıtlamaların azaltılmasını, engellerin ve ayrımcı tutumların ortadan kaldırılmasını öngören çok taraflı Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması imzalanmış ve ardından onu tamamlayıcı nitelikteki Dünya Ticaret Örgütü kurulmuştur. Öte yandan gösterilen ekonomik küreselleşme çabalarına rağmen ülkeler, bölgesel düzeyde işbirliği yapmanın daha hızlı ve kolay olması ayrıca çok taraflı sistemin yavaş ve sancılı süreci nedeniyle bölgesel düzeyde ticaret liberalizasyonunun sağlanmasına öncülük vermişlerdir. Özellikle Avrupa Birliği'nden sonra hız kazanan bölgesel ittifak kurma arayışları ile birlikte bölgesel bütünleşmelerin sayısında büyük artış yaşanmış ve Dünya Ticaret Örgütü'nün kurulmasından sonra ise bölgesel ticaret anlaşmalarının sayısı katlanarak artmıştır. Yaşanan bu gelişmeler Dünya Ticaret Örgütü'nün çok taraflı sisteminin konumunun ve etkinliğinin, dünya ticaretinde büyük önem taşıyan bölgesel entegrasyonlar ve ticaret anlaşmaları tarafından sorgulanmasına neden olmuş ve küreselleşme bölgeselleşme ikilemi tartışmalarını tetiklemiştir. Dünya ekonomisinin gelişim sürecinde küreselleşme ve bölgeselleşme hareketleri birlikte süregelmiş olup, birbirine zıt olarak gözüken bu iki yönlü gelişim aslında birbirinin tamamlayıcı niteliktedir. Hem küreselleşme hem de bölgeselleşme uluslararası ticaret sistemini ayakta tutmakta ve desteklemektedir. A