21. yüzyıl’da ulus-ötesi demokrasi: köken, kapsam, biçim ve kısıtlılıklar

Abstract

Demokrasi, siyaset biliminin ve uluslararası ilişkiler gibi ilgili sosyal bilim dallarının en çok tartışılan kavramlarından birisidir. Mamafih; teorik ve felsefi düşüncenin idealize ettiği bir kavram olmaktan, bir yönetim tarzı olarak uygulanmasına değin demokrasi, tartışmalı olduğu kadar zengin bir araştırma konusudur. Bu çalışma ulus-ötesi demokrasiyi; kuramsal ve tarihsel boyutuyla birlikte, biçim/prosedür, kapsam/ölçek ve olanak/kısıtlılık noktalarından eleştirel bir bakış açısıyla ele almaktadır. Demokrasi önüne pek çok sıfat alan bir kavram olduğundan, kavrama ilişkin tanımlar yapıldıktan, klasik ve modern demokrasi kuramları tasnif edildikten sonra ulus-ötesi demokrasi kuramları değerlendirilmiştir. Genel çerçeve olarak radikal ve liberal kuramlar olarak ikiye ayırılabilecek olan yaklaşımların ortak vurguları; demokratik ilke ve değerlerin evrenselleştiği, siyasetin/siyasa yapımının ve demokrasinin küresel terimlerle düşünülmesi gerektiğidir. Liberal kuramlar (liberal enternasyonalizm, müzakereci demokrasi, kozmopolit demokrasi) ulus-ötesi demokraside devlet dolayımının ve temsilin/müzakerenin altını çizerken, radikal kuramlar (radikal demokratik çoğulculuk, sosyalist enternasyonalizm, anarşist yaklaşım) devlet aygıtının olmadığı ve demokrasinin aracısız, doğrudan uygulandığı bir yaklaşımı benimsemektedir. İlgili kuramların rehberliğinde; çalışmanın tarihsel arka plan, köken bölümünde gösterildiği üzere, ulus-devlet ölçeğini aşan bir siyaset ve yönetişim olan ulus-ötesi demokrasi tarihsel ve maddi koşulların içerisinden/etkileşiminden bir ilişki olarak doğmuştur. Çalışmanın kapsam bölümü; bu ilişkinin mekânsal/alansal boyutunu ele almakta, ulus-devlet geri çekilirken arkada bıraktığı 'boşluğun' ondan öte bir mekânsal ölçekte, ya da ne tamamıyla devletlerle bölünmüş ne de bütünüyle bir dünya hükümet tarafından birleştirilmiş 'gri bir alanda', ulus-ötesi kurumlarca doldurulduğunu göstermektedir. Takip eden biçim bölümünde ise, söz konusu ulus-ötesi kurumların yapısı ve işleyişleriyle birlikte karar alma prosedürleri incelenmiş; egemenlik, katılım, temsil gibi klasik kavramların dönüşümü ortaya koyulmuştur. Son bölüm; demokrasinin demokratikliğinden, ulus-ötesi demokrasinin yapısal kısıtlılıklarına ve alternatif yönetim tasavvurlarına değin eleştirilere ve sorunlara ayrılmış, günden güne baskın hale gelen kavram sorgulanmıştır. Sonuç olarak çalışma; demokrasinin kadim soru(n)larına, demokrasinin politik biriminin ölçeği ve prosedürlerinin değişmesiyle birlikte verilen güncel yanıtların izini sürmüştür.