Antalya körfezi’nde yaşayan PATELLA (MOLLUSCA: GASTROPODA) türlerinde gametlerin gelişimi ve ince yapılarının karşılaştırılması

Abstract

Bu çalışmanın amacı Türkiye denizlerinde yaygın olarak yaşayan Patella türlerinin gametogenez süreçlerinin ve gamet yapılarının belirlenmesidir. Üç limpet türü Patella rustica, P. caerulea, P. ulyssiponensis, Antalya Körfez'i kayalık kıyılarından toplanmıştır. Ovaryum ve testislerinden küçük parçalar alınarak ışık mikroskobu için Bouin tespit sıvısına, geçirmeli (TEM) elektron mikroskobu için ikili glutaraldehit ve osmium-tetroksit ikili tespit sıvılarına konmuştur. Parafin kesitler hematoksilin-eosin ile boyanmıştır. Yarı ince kesitler toluidin mavisi ve ince kesitler uranil asetatı takiben kurşun sitrat ile boyanmıştır. Üç Patella türünde erkek ve dişi gametogenez safhalarında yapılar tanımlanmıştır. İlk olarak üreme biyolojilerinde gonad gelişimleri belirlenmiş, ikinci aşamada gamet oluşumları tartışılmıştır. Şimdiki çalışmamıza göre Patella türlerinin kabuk ve yumuşak vücut yapılarına bakılarak eşeysel ayırımları söz konusu değildir. İncelediğimiz türlerine ve cinsiyetlerine bakılmaksızın, limpetlerin gonadları kısmen olgun (1), olgun (2), kısmen boşalmış (3), boşalmış (4) olmak üzere dört safhaya ayrılmıştır. Spermatogenez süreçleri boyunca P. rustica, P. caerulea, P. ulyssiponensis'te; spermatogonyum, primer ve sekonder spermatosit, spermatid ve olgun spermler gözlenmiştir. İncelenen türlerin spermleri ilkel tiptir. İlkel sperm tipi, gametlerini serbestçe suya bırakan, döllenmeleri suda gerçekleşen türlerde gelişmiştir. Bu üç türün spermi; nükleus ve akrozom uzunlukları birbirinden farklı olabilen bir baş bölgesine, basit mitokondriyal bir orta bölge ve 9+2'lik bir mikrotübül düzeninde kuyruk yapısından oluşmuştur. İncelediğimiz Patella türlerinin akrozom şekilleri birbirinden farklıdır. P. rustica'nın sperminin baş bölgesi incelenen üç türe göre daha uzundur. Bu türlerin spermleri uzamış nükleus yapıları ile karakterize edilmektedir. İncelenen tüm türlerin spermlerinin orta bölgeleri birbirleriyle benzer bulunmuş olup, kristaları iyi gelişmiş dört tane küresel mitokondirileri vardır. Spermin orta bölgesinin merkezinde bulunan mitokondriyal yüzüğü proksimal ve distal sentriyoller oluşturmaktadır. Proksimal sentriyol, küçük posteriyor nüklear çıkıntıda yer almaktadır ve distal sentriyol aksonemanın oluşmasını sağlar. P. rustica, P. caerulea, P. ulyssiponensis türlerinin oogenez süreçleri boyunca; oogonyum, vitellojenik ve olgun oosit gözlenmiştir. Vitellojenik oositlerde erken ve geç olarak adlandırılan safhalar tanımlanmıştır. İncelenen Patellid türlerinde oogenez süreçleri boyunca olgun oositlerin çapları türler arasında farklı olarak belirlenmiştir. Kortikal granüller, lipid tanecikleri, mitokondri, yumurta sarısı proteini gibi sitoplazmik maddeler, geç vitellojenik ve olgun oositin esas elemanlarıdır. Kortikal granüller ovaryum zarında oolemmanın altında yerleşmişlerdir. Her bir oosit, vitellin katman ve kalın bir jelatin örtü ile çevrelenmiştir. P. caerulea'nın oositinde jelatin örtünün diğer iki türe göre daha kalın olduğu belirlenmiştir. Sayısız mikrovillus jelatin örtüde gömülü olarak bulunmaktadır. Bulgulardan elde edilen Patella türleri üreme döngülerinin yapısal özellikleri ileri bilimsel çalışmalara ön bilgi oluşturması söz konusudur. Şimdiki çalışmamızın sonucu olarak limpet ovaryumu ve testis yapısının diğer prosobranşlardan önemli ölçüde farklı olması nedeniyle daha gelişmiş çalışmalarda, filogenetik analiz gibi veri setlerinde kullanılmaları önerilmektedir Bu çalışma bilgilerimiz hibridizasyon yaklaşımları ile araştırmaların genişlemesi yoluyla gametlerin yapısal faktörlerinin türler arası farklılıklara nasıl yol açtığının kolaylıkla anlaşılmasına imkan vermektedir. Son yıllarda sıcaklık ve kirlilik gibi türlerin gamet yapılarını ve üreme döngülerini etkileyen ekolojik faktörler populasyonların azalmasına sebep olmuştur.