1950 sonrası Türk resim sanatı’nda soyutlama eğilimleri ve plastik çözümlemeler

Abstract

1950 yılından itibaren dünyada gelişen bazı toplumsal olaylar, sanat çevrelerinde geniş yankı uyandırmış ve kitleleri arkasından sürüklemiştir. İnsan hakları, demokrasi, sosyal yaşam gibi konularda sanatın her kolunda eserler üretilerek, toplum ve içinde yaşanan insani değerler yeniden sorgulanmıştır. Böyle bir çevrenin yansıması olarak Türkiye'de farklı çevre ve kutuplar, yaşanan toplumsal olaylara kayıtsız kalamamış, toplumu ve düzeni sorgulayıcı fikir tartışmaları yaşanmıştır. Beslendiği kaynakların başına toplumsal yaşam formlarını koyan Türk sanatçısı, farklı üsluplarda benzer konuları eserlerine yansıtmıştır. 1950'li yıllar özellikle savaş, çatışma ve kargaşa gibi kavramların zengin ifade biçimi bulduğu yıllardır. ABD ve Rusya arasında gerçekleşen Soğuk Savaş yılları, Kore, Vietnam, Birinci Çinhindi, Arap-İsrail, Cezayir Bağımsızlık Savaşları gibi dünya tarihine damga vuran savaşların yaşandığı yıllardır. Diğer taraftan Türkiye'de de uzun yıllar unutulmayan, günümüzde de en önemli devrimlerden biri olarak kabul gören Küba Devrimi' de yine 1950'li yılların önemli toplumsal olaylarından biri olarak bilinmektedir. Geniş halk kitlelerinin etkilendiği, çekirdek aile yapısının ideolojik temeller üzerinde şekillendiği bu yıllar, tam anlamıyla kargaşa ve sosyolojik toplumsal olayların somut-soyut ilişkisi içinde değerlendirilebileceği, toplumsal sarsıntıların etki eksenini genişletmektedir. Böylece ideolojide kavramsal anlamda somut bir karşılık bulamayan sanatçılar, kendi arayışları içinde herkese farklı anlamlar ifade eden yeni ve daha geniş bir dünya arayışı içine girmiştir. Hayal, her toplumda yerini masmavi bir gökyüzü ve özgürlük kavramları içinde tutsak yürekleri aydınlanma, karanlıktan arındırma endişesi ile baş başa bırakmıştır. Sanatçı sorgulayan, sorgulanan, sorgulatan bir birey olarak yeniden doğuşun anahtarını soyut ve var olmayan, ancak olduğundan son derece emin bir kilide doğru ilerletmektedir. Bu kararlılık, sanatçının bunalım dünyasına bir ümit, haykırış ya da doğaüstü hissetmesini sağlayan yaratıcılık aşısının panzehri gibi olmuştur. Bu araştırmada soyut resmin figür, nesne, mekân ile olan ilişkisi, biçim, içerik ve estetik değer bağlamında gelişim süreci incelenmiş, dönem içerisinde yer alan sanatçıların üslup farklılıkları belirlenmiştir. II. Dünya Savaşı sonrası tüm Dünyada vii olduğu gibi Türkiye'de de önemli sosyal, kültürel ve ekonomik değişimler meydana gelmiş, bu değişim resim sanatına da yansımıştır. Böylece 1950'den itibaren Türk resim sanatı gelişme gösteren bir döneme girmiştir. Bu dönem, endüstrileşme ile gelen teknik, bilimsel, düşünsel alanda gelişimlerin hızlı olduğu bir dönemdir. Tüm alanlardaki bu hızlı gelişim, soyut biçimin gelişmesinde önemli rol oynamıştır. Toplumsal yapıdaki değişimler ve gelişimler, insan düşüncesini değiştirerek felsefi derinlik kazandırmıştır Bu gelişmelerin yarattığı iç huzursuzluk sonucunda sanatçı, doğadan nesneleri arındırmak istemiş, bunun sonucunda resimde nesne kültürü parçalanmaya başlamıştır. Soyut sanat, sanatçının iç dünyasını öznel, metafizik gibi kavramlarla baş başa bırakarak farklı bir dünyaya sürüklemiş, kendi mantığı ile açıklanabilen biçimler oluşturma yolunu tercih etmesini sağlamıştır. Tez çalışmasının birinci bölümünde; Soyut ve soyutlama üzerinde durulmuştur. Biçim, öğe, öznelcilik ve içerik kavramları incelenmiştir. Batı sanatı ile Türk sanatındaki soyut resim ve soyutlama hakkında araştırma yapılmıştır. Tez çalışmasının ikinci bölümünde; 1950 sonrası yıllar içerisinde gelişen ve değişen toplumsal olaylar incelenmiştir. Aynı dönem içinden seçilmiş sanatçıların uygulamalarındaki üslup farklılıkları belirlenmiş, soyutlamanın felsefesi, mantığı ve psikolojik süreci üzerinde yapılan araştırmaların sonuçlarına dayalı olarak bu veriler belli bir sistematik geliştirilerek açıklanmaya çalışılmıştır Soyutlamanın belirlenen baslıkları altında seçilen sanatçılar ve yapıtları soyut sanat ile olan ilişkileri bağlamında incelenmiştir. Tez çalışmasının üçüncü bölümünde; Öznel bir tavır olarak soyut resmin plastik açıdan ele alınması ve yorumlanması yer almaktadır. Soyut sanatın unsurlarına bağlı olarak uygulamaya konulan, çalışmaların yer aldığı bu bölüme tez çalışmasının kapsamına uygun uygulama çalışmaları yer almaktadır. Resim uygulamaları, tez çalışmasının çerçevesini belirleyen baslıkla ilişkilendirilerek araştırmaya dâhil edilmiştir.