Kırma mercan (Pagellus erythrinus L., 1758)’da hipofiz-gonad histolojisi ve üreme ile ilgili hormonal durumun belirlenmesi

Abstract

Bu çalışmada, Antalya Körfezi'nden yakalanan Sparidae familyasına ait Kırma Mercan balıklarının (Pagellus erythrinus L. 1758) hipofiz-gonad histolojisi ve üremedeki hormon değişimleri incelenmiştir. Kırma Mercan balıklarının protojinik (protogynous) hermafrodit olmaları nedeniyle gonad gelişiminde önce dişilik, sonra geçiş ve daha sonra da erkeklik karakterlerinin geliştiği toplam 15 gelişim evresi ışık mikroskopik incelemelerle tespit edilmiştir. Bu evreler olgunlaşmamış dişi, F1, F2, F3, F4, F5, F6 dişilik evreleri, T1, T2, T3 geçiş evreleri ve M1, M2, M3, M4, M5 erkeklik evreleri olarak belirlenmiştir. Transmission elektron mikroskobu P. erythrinus balıklarının gonad ve hipofiz yapılarının ince yapısını incelemek için kullanılmıştır. Oositlerin elektron mikroskopik incelemelerinde normal elektron densitedeki bu hücreler de nukleus, nukleolus, uzantılı sitoplazmik endoplazmik retikulum, mitokondri, golgi kompleksi ve çok sayıda salgı vezikülleri içerdiği görülmektedir. Kırma mercan balığında spermatozoa, küresel bir baş ve akrozom, koni şeklindeki bir boyun ve uzun bir kuyruğa sahiptir. Boyunda tek bir mitokondrisi bulunur. Bu çalışmada kırma mercan balıklarının hipofiz bezindeki hücre tiplerinin histokimyasal yöntemlerle belirlenmesi amaçlanmıştır. Organın infundibulum bölgesi, anterior ve posterior lobları oldukça belirgindir. Anterior lopta bölgesel ve hücresel farklılaşmalar farklı boyanma özellikleri şeklinde yansımıştır. Elde edilen örneklerden hipofiz bezinin düzgün dairesel yuvarlak biçimde olduğu görülmüştür.Özellikle rostral pars distalisinde yer alan asidofil hücreler oldukça yoğun yerleşimli olup, koyu boyanmış bölgeyi oluşturmaktadır. Proksimal pars distalisteki bazofilik hücre sayısı da fazladır. Pars intermedia sınırları çok belirgin olmayıp kolloid varlığı ile ayırt edilmektedir. Küçük asidofillerin ve büyük bazofillerin farklı şekilde boyanmaları, granüllerindeki hormon içeriğinin farklılığını yansıtmaktadır. Hipofizin elektron mikroskobik incelemelerinde bu hücrenin ince yapı özellikleri protein salgılayan endokrin hücreleriyle benzerlik göstermektedir. Hormon sentezi için gerekli iyi gelişmiş bir golgi kompleks ve membrana yakın yerleşimli çok sayıda yuvarlak yada oval ortası daha yoğun salgı vezikülleri bulunmaktadır. Oval ökromatik çekirdeğe sahiptir.Kan serumunda 17ß-estradiol (E2), testosteron (T) ve 11-ketotestosteron (11KT) seviyelerindeki değişiklikler Pagellus erythrinus'un yıllık üreme evresi sırasında ovaryum ve testis histolojisine göre vitellojenin konsantrasyonu (VTG), gonadosomatik indeks (GSI) değişimlerin ilişkileri incelendi. Mercan balığının histolojik gelişim evrelerine göre E2 seviyesinin en yüksek değere olgunluk evresi olan F5'te ulaştığı görülmektedir. Vitellojenin düzeylerinin GSI değerlerine paralel bir dalgalanma gösterdiği tespit edilmiştir. F1 evresinden F5 evresine kadar artış olduğu görülmektedir. Erkeklerde GSI değerleri gelişim evrelerine göre incelendiğinde M1 evresinden M3 evresine kadar doğrusal bir artma görülmektedir. En yüksek değere M3 (spermiasyon evresi)'de ulaştığı tespit edilmiştir. 11 KT hormonu spermiogenezis (M2) ve spermiasyon (M3) evrelerinde yüksek iken yumurtlama sonrası (M4) ve dinlenme (M5) evrelerinde düşüş göstermektedir. Erkek balıklarda T hormon değerlerinin spermiogenez (M2) ve spermiasyon (M3) evreleri esnasında önemli ölçüde artış gösterdiği tespit edilmiştir. Yumurtlama sonrası (M4) evresinde de bir azalma görülmektedir.Hipofizde üreme aktivitelerini başlatan salgı hücrelerinin, ışık ve elektron mikroskopik incelemeleri yanısıra gonad gelişiminin histolojik ve elektron mikroskopik incelemelerine paralel olarak, % GSI değerleri, E2, VTG, T, 11 KT hormon ölçümlerinden elde edilen sonuçlara göre sahillerimizde kırma mercan balıklarının Nisan sonundan-Eylül ayı başına kadar üremelerini gerçekleştirdikleri tespit edilmiştir.