Türkiye ve Midilli Adası’ndaki Anadolu Sıvacısı (Sitta krueperi) populasyonunun çeşitliliği, yayılışı ve habitat seçiminin belirlenmesi

Abstract

Bu çalışma, Anadolu sıvacısının populasyon çeşitliliğinin, güncel yayılışının ve habitat tercihininin belirlenmesi amacıyla 2005 ? 2007 yılları arasında Türkiye ve Yunanistan'ın Midilli ile Sakız Adalarında 20.980 km yol kat edilerek, ibreli ormanlarda belirlenen 1465 sayım noktasında ve Hatay, Aladağlar, Antalya, Kazdağları, Kartalkaya, Şavşat ve Midilli Adası olmak üzere 7 pilot yakalama alanında gerçekleştirilmiştir. Arazi çalışmalarında, yoğunluk, habitat, morfometrik ve yol kayıt formları doldurulmuş ve elde edilen veriler daha sonra geliştirilen Anadolu sıvacısı Veri Tabanı Programına (ASVT) aktarılmıştır. Arazi çalışmalarının gerçekleştirildiği tüm yollar ve noktalar Uydu Konumlama Sistemleri (GPS) ile kaydedildikten sonra Coğrafi Bilgi Sisteminde (CBS) değerlendirilmek üzere bilgisayar programına aktarılmıştır. ASVT'deki tüm kayıtlar CBS programı ile ilişkilendirilmiş ve kayıtlara ilişkin sorgular, yayılım haritaları ve analizler CBS programı üzerinden yapılmıştır.Aladağlar, Antalya, Kazdağları ve Kartalkaya pilot bölgelerinden yakalanan 65 örnek vücut özellikleri değerlendirilmiştir. Değerlendirmeler sonucunda; türün vücut kütlesi 13,23±0,1 g, kanat uzunluğu 75,22±0,22 mm, 8. el uçma telek uzunluğu 57,79±0,20 mm, kuyruk uzunluğu 37,73±0,21 mm, gaga uzunluğu 17,61±0,11 mm, gaga eni 4,59±0,04 mm, gaga yüksekliği 3,86±0,02 mm, Burun-alın siyahlığı 14,01±0,3 mm, alula uzunluğu 18,85±0,21 mm ve tarsometatarsusu 19,00±0,09 mm olarak tespit edilmiştir.Kanadın en dışında yer alan 10. el uçma teleği en kısa uçma teleği (18,75±0,24 mm) olup, en uzun uçma teleği ise 6. el uçma teleği (59,98±0,25 mm)'dir. Arka tırnak 6,51±0,05 mm ile en uzun tırnak, içte kalan sağ tırnak ise 3,76±0,05 mm ile en kısa tırnak olarak tespit edilmiştir. Beşinci kuyruk teleği en uzun (38,53±0,55 mm), 1. kuyruk teleği (36,29±0,39 mm) ise en kısa olarak bulunmuştur. Onuncu el uçma teleği ile 3. ve 2. el uçma telekleri haricindeki el uçma telekleri arasında pozitif bir korelasyon vardır (p<0,01).Anadolu sıvacısının; genel iletişim, savunma, üreme dönemi ötüşü, teritoryum belirleme ve memnuniyet sesi olmak üzere 5 farklı ses tipine sahiptir. Tek hece, tek kelime ve tek cümleden oluşan genel iletişim sesi, ortalama 217,32±5,55 milisaniye (ms) uzunluğunda olup maksimum frekans ortalaması 6783±58,98 Hertz (Hz)'dır. Tek hece ve ortalama 23,86±1,4 kelimeden oluşan savunma sesinin maksimum frekansı ortalama 6310,29±81,51 Hz, üreme dönemi ötüşü cümlesi ortalama 2341,69±173,21 ms uzunlukta olup iki heceli ve ortalama 10,83±1,05 kelimeden oluşmaktadır. Teritoryum belirleme sesi tek heceli olup ortalama 25,65±1,33 kelimeden oluşmakta ve ortalama 2667,76±100,55 ms uzunluğundadır. Memnuniyet ses cümlesi ise tek heceli ve tek kelimeli olmasına karşın, 4 farklı frekansta aynı anda ses çıkarabilmekte ve ortalama süresi 274,88±20,45 ms olarak saptanmıştır.Morfometrik ölçümlerin yapıldığı Aladağlar, Lütfi Büyükyıldırım araştırma Ormanı (BUK, Antalya), Kazdağları ve Kartalkaya populasyonları arasındaki populasyon çeşitliliğinin saptanması amacıyla 41 morfometrik karakter ölçülmüş; ANOVA testi ile karşılaştırılmış ve bunun sonucunda vücut kütlesi; burun ? alın siyahlığı; el uçma teleklerinin 10., 9., 8., 6., 2., 1., 7. kol uçma teleği; arka tırnak ve sol tırnak uzunlukları açısından populasyonlar arasında anlamlı bir fark (p<0.05) olduğu bulunmuştur. Midilli Adası populasyonu da dahil olmak üzere 5 alanda kaydedilen Anadolu sıvacısı sesleri arasında da sesin uzunluğu, kelime tekrar sayısı ve maksimum frekansı açısından da anlamlı bir farklılık olduğu saptanmıştır (p<0,05).Sayım yapılan ibreli ormanlardaki 1465 noktanın % 47,1'ine karşılık gelen 690 noktada 1022 birey sayılarak türün varlığı tespit edilmiştir. Tüm noktaların % 52,9'unda (775 nokta) ise türe rastlanmamıştır. Türün varlığının tespit edildiği alanlarda yapılan yoğunluk hesaplamalarında; her noktada ortalama 0,71±0,2 birey bulunurken, yoğunluğu 10,05±0,32 birey/km2 olarak hesaplanmıştır. Tür; Bursa (21,94 birey/km2), Karaman (18,54 birey/km2), Kastamonu (15,71 birey/km2), Antalya (15,43 birey/km2), Karabük (15,29 birey/km2) ibreli ormanlarında en yoğun olarak bulunmuştur.Türün habitat tercihinin belirlenmesi amacıyla yoğunluk hesaplamaları yapılmış ve elde edilen yoğunluklar habitatlar arasında karşılaştırılmıştır. Yapılan karşılaştırmalar sonucunda habitatlar arasında yoğunluk bakımından anlamlı bir farklılık (p<0,001) olduğu saptanmıştır. Tür en yoğun populasyonuna Sedir habitatında 15,26±2,17 birey/km2 (n=51) ulaşmış ve bunu sırasıyla Göknar habitatı (14,57±1,04 birey/km2, n=136), Karaçam habitatı (14,12±0,58 birey/km2, n=438), Kızılçam habitatı (10,65±0,42 birey/km2, n=873), Sarıçam habitatı (7,36±1,00 birey/km2, n=100) Ardıç habitatı (1,57±1,15 birey/km2, n=27), Fıstık çamı habitatı (0,62±0,62 birey/km2, n=23) ve Ladin habitatının (0,37±0,37 birey/km2, n=38) izlediği bulunmuştur. Anadolu sıvacısı yoğunluğu ile ağaç taç üstü ve taç altı yüksekliği, kalınlığı ve örtü yüzdesi bakımından da pozitif bir korelasyon (p<0,01) olduğunun saptanmış olması, çalışma başlangıcında belirlediğimiz türün doğal yaşlı ormanları kullandığı varsayımını desteklemektedir. Bu veriler, Anadolu sıvacısının, doğal yaşlı ve sağlıklı ibreli ormanların bir indikatörü olarak kullanılabileceğini kanıtlamaktadır.Türün Türkiye ve Midilli Adası için 378 adet 100 binlik harita pafta sınırları kullanılarak CBS programında yayılış modellemesi yapılmıştır. Paftaların %20,11'i olan 76 paftadaki nokta sayımları sonucu, %29,1'i olan 110 paftada habitat derecesi verilerek yayılış modellemesi CBS programında yapılmıştır. Nokta sayımları yapılan paftaların en yoğun ilk 10'u sırasıyla H21 paftası (28,31 birey/km2) H22 paftası (23,64 birey/km2), O27 paftası (23,64 birey/km2), J18 paftası (23,21 birey/km2), O29 paftası (22,65 birey/km2), P24 paftası (20,95 birey/km2), K22 paftası (20,67 birey/km2), I22 paftası (18,83 birey/km2), O24 paftası (18,68 birey/km2) ve F31 paftası (18,26 birey/km2) dır.