Kanalizasyon sistemi bulunmayan bir yerleşim bölgesinde yeraltı suyu kirlenmesi : örnek çalışma Antalya liman mahallesi

Abstract

Türkiye'nin Akdeniz kıyısındaki en büyük turizm kentlerinden biri olan Antalya ilinde, Antalya Büyükşehir Belediyesi tarafından 1996 yılında başlatılan "Antalya Su Temini ve Atıksu Projesi"nin, yeraltı suyu seviyesinin çok sığ olduğu Konyaaltı- Liman Mahallesi bölgesini de içine alan batı kesimi çalışmaları 2002 yılında tamamlanmıştır. Ancak arazi çalışmalarının bitirildiği 2003 yılı itibariyle, son yıllarda yoğun bir kentleşme ile karşı karşıya kalan bölgedeki ev bağlantıları yapılmamıştır. "Antalya Su Temini ve Atıksu Projesi"nin tüm bölge için faaliyete geçmemesi kıyı bölgesinin geleceği açısından büyük sorun oluşturmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Konyaaltı- Liman Mahallesi fosseptik sistemlerinden olan sızıntıların yeraltı suyu kalitesi üzerindeki etkilerini belirlemektir. Tez çalışması, veri toplama açısından arazi ve laboratuar çalışmalarım kapsayan iki ana bölümden oluşmaktadır. Arazi çalışmaları kapsamında 14 ay süre ile çalışma bölgesi içinde belirlenen 8 adet istasyondan her ay örnekler alınarak sıcaklık, iletkenlik, tuzluluk ve pH parametreleri arazide ölçülmüş ve toplam azot, nitrat, nitrit, toplam fosfor, BOİ5 ve fekal koliform parametrelerine ait analizler laboratuarda gerçekleştirilmiştir. Tez çalışmaları Konyaaltı-Liman Mahallesi'nin 65 hektarlık bir bölümü için yürütülmüştür. Bu saha içerisinde yapılan analiz ve ölçüm çalışmalarından elde edilen verilerin yorumlanmasını kolaylaştırmak ve bölgenin yeraltı suyu kirlenmesikonusundaki hassasiyetinin daha açık görülebilmesi amacıyla, çalışma bölgesi ile çalışma bölgesinin bulunduğu Boğaçay Ovası için azot dengesi ve su bütçesi Batı Toroslar'ın güney etekleri ve Antalya travertenleri ile çevrelenen ve güneydoğusunda Akdeniz bulunan Boğaçay alüvyon aldferinin yeraltı suyu dengesi, ova alam iki bölüme ayrılarak giren akım miktarının, çıkan akün miktarına eşit olduğu kabulüyle hazırlanmıştır. Birinci bölüm, 1973 yılı Ekim ayı rasatlarına göre çizilmiş olan yeraltı suyu eş seviye eğrilerinden 10 m kotlu eğrinin kuzeyinde kalan ova alanım, ikinci bölüm ise aym eğrinin güneyinde kalan ova alanım kapsamaktadır. Boğaçay alüvyon ovası su bütçesi hesabında giren akımı oluşturan beslenme kaynaklan; yağmur sularından süzülme yoluyla beslenme, yüzeysel akıştan süzülme yoluyla beslenme ve komşu havzalardan yeraltı suyu akışı şeklinde beslenmedir. Çıkan akımı oluşturan boşalım kaynaklan ise; kuyulardan yapılan çekimler yoluyla oluşan boşalım, kaynaklarla boşalım, evapotranspirasyon ile denize, yüzeysel su kaynaklarına ve komşu havzalara yeraltı suyu akışı şeklinde boşalım olarak kabul edilmiştir. Literatür bilgierinin değerlendirilmesi ve eldeki verilerin kullanılmasıyla kentsel alanlar için bir azot dengesi yaklaşımı geliştirilmiştir. Bu kapsamda, kentsel alanlardaki bir dönüm arazi için bir yıl içinde azot yükü hesaplaması yapılmıştır. Yerleşim bölgeleri için önemli azot kaynak ve kayıpları belirlenerek, çalışma bölgesi için bir azot dengesi hesaplanmıştır. Azot dengesi hesabı ile bir yıllık süre için bir dönüm birim alandaki fazla azot miktarı ve sızma suyundaki maksimum azot konsantrasyonu bulunmuştur. Azot kaynak ve kayıplarım hesaplamak için referans seviye olarak fosseptik sistemlerinin tabam alınmıştır. Kentsel yerleşimler için azot kaynaklan toplam nüfus ve yerleşim alam bilindiği takdirde, her yerleşim bölgesi için dönüm başına azot üretimi hesaplanabilir. Bu parametre azot dengesi içinde en önemli azot kaynağıdır. Kentsel azot dengesi için önemli azot kayıpları ise; denitrifikasyon ve uçuculuk ile azot kaybı (fosseptik çukurlarında, açık kanallarda veya taşkın halindeki kanalizasyon bacalarında gerçekleşebilir) olarak tanımlanmıştır. Uygulanan metot, yağmur suyundan sızma suyu miktarı, atıksuyun denitrifikasyon değeri ve nüfus yoğunluğu gibi parametrelerden etkilenmektedir.Çalışma bölgesinde, bir yıllık süre içinde tüm istasyonlarda yapılan örnekleme ve analiz çalışmalarından elde edilen toplam azot sonuçlarının ortalaması alınarak, yeraltı suları için yıllık ortalama toplam azot miktarı 2,8 mg N/l olarak bulunmuştur. Azot dengesi sonucunda sızma sularında hesaplanan maksimum azot konsantrasyonu ise 25 mg N/Tdir. Sızma suyundaki maksimum azot konsantrasyonu, analiz çalışmaları sonucunda çalışma bölgesindeki yeraltı sularında tespit edilen ortalama toplam azot konsantrasyonunun yaklaşık olarak 9 katıdır. İki değer arasındaki bu büyük farklılık çalışma bölgesinin yeni bir yerleşim yeri olmasıdır. Kullanılan model kirleticilerin dikey yöndeki hareketlerini göz önüne almaktadır ve yeraltı suyunun yatay yöndeki hareketinin oluşturduğu seyrelmeler ihmal edilmektedir. Kullanılan metot, yeraltı suyundaki uzun dönemli maksimum potansiyel azot konsantrasyonunun hesaplanabilmesi için uygundur. Azot dengesi oluşturulurken, azot kaynaklarını oluşturan tüm azot formlarının sızma suyu içerisinde tamamen çözündüğünü kabul edilmektedir.