İstanbul'da Ermeni siyasi faaliyetleri (1876-1909)

Abstract

"İstanbul'da Ermeni Siyasi Faaliyetleri (1876-1909)" başlığı altında yapmış olduğumuz bu çalışmanın ilk bölümlerinde, Ermenilerin erken dönem tarihleri ve bu bağlamda Ermeni adı, dini, dili ve kültürel durumları hakkında bilgi verilmiştir. Çalışmamızda ayrıca Anadolu'ya yapılan ilk Türk akınlarıyla birlikte Büyük Selçuklu Devleti ile Anadolu Selçuklu Devleti dönemlerinde Türk-Ermeni ilişkileri, Osmanlı Devleti' nde uygulanan "millet sistemi" ve bu sistem içerisinde Ermenilerin sosyal, ekonomik, eğitim, kültürel ve dini hayatlarına değinilmiştir. Böylece Ermeniler hakkında genel bilgi verildikten sonra, Ermeni sorununun ortaya çıkışı üzerinde durulmuştur. Çalışmamızda görüldüğü gibi Avrupa' daki milliyetçi akımların etkisi, büyük devletlerin Osmanlı Devleti'ndeki çıkar çatışmaları, Patrikhane'nin yönlendirmeleri sonuçta kanlı Ermeni isyanlarının sahnelenmesine neden olmuştur. Bu bağlamda özellikle Osmanlı Devleti 19.yy'da bunalımlı günler yaşarken, Ermeni isyanları ve bu isyanlar sonucunda büyük devletlerin ıslahat talepleri devleti uğraştıracak diğer önemli gelişmeler olmuştur. Başta Bulgar bağımsızlığının sağlanması olmak üzere Balkanlardaki milliyetçi hareketlerin başarılı olmasında büyük devletlerin önemli rol oynadıklarının farkında olan Ermeniler, aslında Avrupa'nın müdahalesi olmadan ne özerklik ne de bağımsızlık sağlanabileceğini biliyorlardı. Bu nedenle Ermeniler, özellikle İstanbul'da ve Anadolu'nun çeşitli yerlerinde gerçekleştirdikleri isyanlar sonrasında katledildiklerini ileri sürerek amaçlarına ulaşmaya çalışmışlardı. Komiteler, Tabii ki isyanların gerçekleşeceği coğrafyanın büyük devletlerin dikkatini çekmesi bakımından önemli olduğunun farkındaydılar ve bu nedenle İstanbul'da meydana gelecek isyanların ve gösterilerin seslerini duyurabilmelerinde etkili olacağını düşünmekteydiler. Yani Osmanlı Devleti'nin kalbi olan başkent İstanbul'da gerçekleştirilecek eylemlerle hem Osmanlı Devleti'ne büyük bir gözdağı verilecek hem de büyük devletlerin Ermeni sorunu ile ilgili daha sert tepki koymaları sağlanacaktı. Bu nedenle, İstanbul'daki Ermeni eylemleri ile Patrikhanenin Ermeni sorunuyla ilgili faaliyetleri ve Abdülhamit'in gerçekleşen eylemler karşısındaki politikası konumuzun ağırlık noktasını oluşturmuş ve konu ayrıntılarıyla işlenmeye çalışılmıştır. Çalışmamızda son olarak II. Meşrutiyet öncesinde ve sonrasında İTC ile Ermeni komitelerinin ilişkileri hakkında bilgi verildikten sonra, 1876-1909 arası dönemlerde devlet VIkademelerinde yüksek mevkilere gelen Ermenilerle, I. ile II. Meşrutiyet Meclislerinde önemli görevlerde bulunan Ermenilere de yer verilmiştir.