Türkiye Emlak Bankası'nın Türkiye'nin konut politikasındaki yeri

Abstract

Konut, başta barınma olmak üzere, insanın beslenme, çalışma, eğlenme ve dinlenme işlevlerini birarada yürüttüğü, çok işlevli mekansal örgütlenme boyutuyla yaşamımızda önemli bir yere sahiptir. Konuttaki barınma koşullan ve konut çevresinin kalitesi insanın fiziksel ve psikolojik verimini önemli düzeyde etkilemektedir. Toplum;, bireyler arası ilişki, etkileşim, düşünce ve eylemler bütünü olarak düşünülürse, konut kalitesinin toplumsal huzur ve barış üzerinde ne kadar etkili olduğu belirgin bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Konut; insanın sosyo-biyolojlk gereksinimlerini karşıladığı için sosyal anlam, bir mal olduğu için ekonomik anlam, üzerinde politikalar geliştirildiği için siyasal anlam taşıyan bir sosyal güvenlik aracı olarak ele alınmalıdır. Bu özellikleri nedeniyle devletler konut sorununa ilgisiz kalamamaktadır. Türkiye'de devlet konut konusuna özellikle II. Dünya Savaşı'ndan sonra yoğun olarak eğilmiştir. Hızlı nüfus artışı, göç ve kentleşmeye koşut olarak konut üretimi, kent ve altyapı hizmetleri yeterli düzeyde gerçekleştirilememiş, konut açığı giderek büyümüştür. Kentlerde kendi ekonomik olanaklarına uygun konut bulamayan dar gelirli nüfus, kendi çözümlerini üretme yoluna gitmiştir: Kentlerde İmar uygulamaları dışında, plansız, düşük kaliteli, sağlıksız, altyapı eksiklikleri içinde büyüyen gecekondu alanları oluşmuştur. Konut ihtiyacı ülke için kentsel, ekonomik, toplumsal, politik bir sorun halini almış, devlet müdahalesini gerektirmiştir. Devlet konut sorununun toplumsal, siyasal, ekonomik hayattaki önemini görerek, kalkınma planlarında konuta yer vermiştir. Ancak planlı dönemde (1963-1983) konut yatırımları verimsiz sayılmış, kamu kaynaklan ağırlıklı olarak sanayiye kaydırılmıştır. 1980'li yılların sonuna gelindiğinde konut sorunları önemli boyutlara ulaşmış, 1980-1983 yıllan arasındaki dönemde devlet konut üretimini arttırmanın yollarını aramıştır. 1984 ve sonrası dönemde 2985 sayılı Toplu Konut Yasası çıkarılmış, devlet bu yasayla konutun verimsiz bir yatırım olduğu yönündeki bakış açısını terk etmiştir. Bu dönemde toplu konut yaygın konut üretim biçimi olmuştur. Devlet konutla ilgili politikalar üretecek, saptanan politikaları uygulayacak örgütsel yapıyı da oluşturmaya çalışmıştır. Bu örgütsel yapı içerisinde 1926 yılından 2001 yılına kadar farklı ad ve statülerle Emlak Bankası da yer almış, önemli görevler üstlenmiştir. 1926-1946 Yıllan arasında faaliyet gösteren, Emlak Bankası'nın çekirdeği olan Emlak ve Eytam Bankası, konut sorununun Ankara dışında kendini yoğun olarak hissettirmediği bir dönemde, asıl olarak ipotek kredisi veren banka olarak çalışmıştır. 1950'lere "ECVUîÖLîa&ROvıı gelindiğinde konut sorunları büyük boyutlara ulaşmış, Emlak ve Eytam Bankası statüsünün günün gereksinmeleri karşısında yetersiz kalacağı düşünülerek, 1946 yılında Emlak Kredi Bankası adıyla çok İşlevi! bankaya dönüştürülmüştür. Emlak Kredi Bankası, dar gelirlilere konut edindirme amacıyla kurulmuştur. Ancak bankanın gerek kredilendirdiği, gerek doğrudan ürettiği konutlar dar gelirli konutsuz aileleri konuta kavuşturmakta yetersiz kalmıştır. Bankanın 1984'ten sonra ve Emlak Bankası adıyla yeniden kurulduktan sonraki statüsü ise dar gelirlilere yönelik herhangi bir öncelik içermemiştir. Emlak Bankası'nın yaptığı konutlar ancak orta-üst ve üst gelir grubunun ödeyebileceği yapılar olmuştur. Emlak Bankası'nm verdiği konut kredileri ve yaptığı konutlarla konut sektöründe önemli etkinliklerde bulunduğu, kaliteli konut çevreleri yaratılmasında önder bir kurum olduğu söylenebilirse de, uygulamalarının konut sorununu çözme yeterliliği tartışmalıdır. Nitekim bugün de dar gelirlilerin konut sıkıntısı devam etmekte, gecekondulaşma, çarpık kentleşme sürmektedir. Konut açığı ve barınma koşullarındaki sorunlar hala önemini kaybetmemiştir. Bu araştırmada Emlak Bankası`nın konut alanındaki uygulamalan ı irdelemek, bu uygulamaların yürütülen konut politikalarıyla ilişki ve çelişkilerini saptamak amaçlanmıştır. Konular nedensellik İlişkisi kurularak, tarihsel gelişimi İçinde ele alınmaya çalışılmıştır. Araştırmada veri kaynağı olarak ağırlıkla kitap, süreli yayınlar, istatistiki raporlar ve internet sayfaları kullanılmış, lisans eğitimimde hazırlamış olduğum ödevler çerçevesinde yaptığım doğrudan gözlemlerden de yararlanılmıştır.